Στου Σεπτέμβρη τα λημέρια
Αν ήταν άρωμα θα΄ταν αυτό της γομολάστιχας και του φρεσκοξυσμένου μολυβιού. Αν ήταν ήχος θα΄ταν του σχολικού κουδουνιού κι αν ήταν γεύση θα΄ταν αυτή του μούστου.
Ο λόγος όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, για το μήνα Σεπτέμβριο. Τον Σεπτέμβρη του φθινοπώρου, τον Τρυγητή, τον Πετμεζά ή Σταυριάτη από τη μέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Γιαυτό και λένε: «του Σταυρού σταύρωνε και δένε». Μέρα σταθμός για να δέσουν τα παλιά χρόνια τα καράβια τους οι ναυτικοί μα και να ορίσουν τις συμβάσεις τους για τα ταξίδια και τις αγροτικές δουλειές. Σε όλο τον ελλαδικό χώρο η μέρα του Σταυρού φέρει μεγάλο σέβας. Σε πολλές περιοχές έχουν τη συνήθεια να «αναπιάνουν» το προζύμι της χρονιάς. Στην Κέρκυρα χαρακτηριστικά, όπως αναφέρει η λαογραφία, «οι γυναίκες παίρνουν ένα κλωνάρι βασιλικό από την εκκλησία και κάθε μια το πηγαίνει σπίτι, παίρνει αμίλητη νερό από το πηγάδι και σε μια καδίνα παστρικιά σαν κουφέτο βάζει το αμίλητο νερό, αλεύρι, το κλωνάρι του βασιλικού, με μια ξύλινη κουτάλα το ανακατεύει, το κάνει ένα λείο μείγμα, μετά το πλάθει, το αφήνει να φουσκώσει, χωρίς καθόλου προζύμι. Αυτό το αποδίδουν στη θαυματουργή επίδραση του σταυρολούλουδου (βασιλικού) που φύτρωσε σύμφωνα με την παράδοση, στο μέρος που είχανε παραχώσει οι άπιστοι τον Τίμιο Σταυρό, και μοσχοβόλησε όλος ο κόσμος». Ο Σεπτέμβρης όμως είναι και ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια αλλά και τρυγητής, λόγω του τρύγου, που είναι η κύρια αγροτική απασχόληση το μήνα αυτό. «Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο» λέει μια παροιμία. Τρύγος!!! Γιορτή κρασιού, άρωμα και μέλι θα λέγαμε. Μέλι γεύσης από τον μούστο που κυλά και μεθά από το άρωμα και το χρώμα. Αγωνία των αλλοτινών ανθρώπων ήταν μη «βασκαθούν» τα σταφύλια. Δεν τρυγούσαν Τρίτη και Παρασκευή, φρόντιζαν να μην τελειώσουν τις εργασίες του τρύγου Σάββατο και τιμούσαν τις αργίες να μην «πέσουν σε μέρες γιορτινές» και τους τιμωρήσει ο Άγιος.
Όμως «Σεπτέμβρης πρώτα κρύα, τρέχει, ανοίγει τα σχολεία» γι αυτό και του δίνουν το όνομα Χινόπωρος σαν πρώτος μήνας του Φθινοπώρου. Άρωμα γομολάστιχας, άπιαστου ακόμη τετραδίου και καθαρού βιβλίου ανακατωμένο με μυρωδιά φρεσκοποτισμένου χώματος γης που λαχταρά τις πρώτες στάλες να δροσιστεί από τα καλοκαιρινά κάματα. Βροχή και τεφτέρι λοιπόν, ο Σεπτέμβρης !!
Όσο φθινοπωρινή κι αν είναι η βροχή, σε όση ψύχρα κι αν είναι τυλιγμένη, ο Σεπτέμβρης έχει για πολλούς και μια γλύκα καθώς ανοίγουν τα σχολεία. Γλύκα νοσταλγική που κάνει όσους έχουν φύγει πια από τα θρανία , «τους μεγάλους» , να αναπολούν τη σχολική τάξη. Το πρώτο χτύπημα του κουδουνιού έστω. Που θα τους κάνει να μη μένουν ασυγκίνητοι στο αντίκρισμα ενός παλιού βιβλίου, ενός αναγνωστικού που οι σελίδες του στο φυλλομέτρημα μπορεί να γίνουν σαν το ραβδάκι της καλής νεράιδας που θα τους ξανακάνει παιδιά.
Γραφή κι ανάγνωση το πρώτο ζητούμενο από τα χρόνια τα παλιά, να φωτιστεί ο νους!
«Το αλφαβητάρι με τον ήλιο» από τα χρόνια που επιχειρήθηκε η γλωσσική μεταρρύθμιση Βενιζέλου (1917), «Τα ψηλά βουνά» (1929) του εκδοτικού οίκου Δημητράκου με κείμενα που είχε γράψει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου από το 1918 και σκίτσα από τον Πέτρο Ρούμπο, αλλά και το αλφαβητάρι «Τα καλά παιδιά», αναγνωστικά όπως «Ο κόσμος του παιδιού», «Η χαρά του παιδιού», «Ελληνόπουλα» βιβλία που ζει μια Ελλάδα μέσα από τις σελίδες τους χρόνια ολόκληρα και κείμενά τους υπογράφουν ονόματα όπως των Ρ. Ιμβριώτη, Δ. Δεληπέτρου και Δ. Δούκα, Μυρσίνης Κλεάνθους Παπαδημητρίου, Παύλου Νιρβάνα και Δημήτρη Ζήση και μετέπειτα Στρ. Μυριβήλης, Ανδρεάδης κ.α. Κι άλλα κι άλλα πολλά αλφαβητάρια κι αναγνωστικά απ΄τα παλιά μέχρι τώρα παραμένουν τυπωμένα με θύμησες, αναμνήσεις, μνήμες, σελίδες με μικρές και μεγάλες αναφορές, αναγνωστικά γνωστά και άγνωστα μα στο αντίκρισμά τους ξεχωριστά, τρυφερά έτσι ώστε να αγγίζουν και τις πιο λεπτές πτυχές του νου και της ψυχής.
Οι σελίδες τους τις περισσότερες φορές αποπνέουν τη θαλπωρή της ομαλής οικογενειακής ζωής, την πληρότητα του πανηγυριού, την ευχαρίστηση των εκδρομών, σε χρόνους δύσκολους, φτωχικούς, μεγάλης ανέχειας ακόμη και πείνας δίνουν νότα αισιοδοξίας και χαράς στο μικρό παιδί. Την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο. Τα χρόνια περνούν και τα βιβλία εξελίσσονται, προσαρμόζονται και ανανεώνονται, πυροδοτούν σχολιασμούς, κρίσεις, αποδοχές και αμφισβητήσεις όμως στέκουν, παραμένουν πυξίδες του παιδικού νου. Έχουν κυρίαρχο ρόλο στην παιδική ψυχή, είναι οι φάροι του γι αυτά τα βιβλία δεν παύει να μάχεται ακόμη και τότε που παύει να΄ναι πια μαθητής.
Σχολειό και Σεπτέμβρης κρατιούνται λοιπόν, χέρι - χέρι στο βροχερό φθινόπωρο που το γλυκαίνει η νοστιμιά του σταφυλιού και το μεθά ο μούστος. Μια μικρή αναφορά τούτο το σημείωμα στο Σεπτέμβρη, που φέρνει μαζί του μια νέα εποχή, ένα καινούριο ξεκίνημα . Κυρίως για μαθητές και δασκάλους. Γι αυτό και διαλέγω να κλείσω το σημείωμα τούτο με όσα διάβασα σε μια λαογραφική σελίδα του διαδικτύου, πως λέει ένας δάσκαλος για το τι συνέβαινε την πρώτη μέρα που άνοιγαν τα σχολεία στα Χάσια Κοζάνης.:
«Στα σχολεία των χωριών τούτων, όταν ανοίξει το σχολείο, έρχονται οι μαθητές, φιλούν το χέρι του δασκάλου. Τους καταγράφει. Έπειτα αρχίζουν με τη σειρά και φέρνουν οι μαθητές μια πίτα, ένα ψωμί, κρασί.
Όταν, όμως, θα αλλάξουν τα βιβλία ή τις τάξεις, τότε ο κάθε μαθητής θα παρουσιάσει τα νέα βιβλία του στο δάσκαλο να τα ράψει κι ο δάσκαλος τα ράβει όλα τα βιβλία και τα φυλάγει επάνω στον πάγκο. Οι μαθητές φέρνουν τότε ένα δώρο στο διδάσκαλο, μαντίλι ή τσιράπια ή κότα ή αρνί, ό,τι θέλει ο καθένας, στους δε μαθητές φέρνουν μύγδαλα ή καρύδια ή ζαχαρωτά. Όλοι φέρνουν μικροί και μεγάλοι.
Τότε, οι μαθητές σηκώνονται όρθιοι, έρχονται στην παράδοση, στρώνουν μια βελέντζα ή παλτό καταγής. Σηκώνεται ο δάσκαλος, παίρνει το βιβλίο ενός μαθητή της δευτέρας ή της τρίτης κ.λ.π. τάξης στα χέρια και λέγει: «να αξιώσετε το μαθητή αυτό στην Β ή Γ ή Δ τάξη». Όλοι τότε οι μαθητές σηκώνουν εκείνον το μαθητή με τη βελέντζα καθισμένο μέσα και τον σέρνουν άνω κάτω και φωνάζουν «άξιος», τον ανεβάζουν και τον κατεβάζουν 3 φορές. Κατόπιν εκείνος φιλεί το χέρι του δασκάλου και παίρνει τα βιβλία. Ο δάσκαλος του εύχεται Καλή Πρόοδο και μοιράζει στα παιδιά ό,τι φρούτα έφερε ο μαθητής. Έτσι όλοι οι μαθητές αξιώνονται, όχι την ίδια μέρα, αλλά τις άλλες. Τέλος με τη σειρά φέρουν ο καθένας στο δάσκαλο το κανίσκι του με το ψωμί, πίτα, αυγά, κρασί, ρακή κ.ά.»
Καλή σχολική χρονιά!!!
Μαριάνθη Βάμβουρα
vamvouramar @gmail.com