Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

H Ευρώπη εξακολουθεί ν' αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα επίμονων και εντεινόμενων περιβαλλοντικών προκλήσεων. Για τις εν λόγω προκλήσεις θα χρειαστούν θεμελιώδεις αλλαγές στα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης, που αποτελούν βασική αιτία των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Αυτά είναι μερικά από τα σημαντικότερα μηνύματα της πενταετούς αξιολόγησης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος με τίτλο «Το ευρωπαϊκό περιβάλλον κατάσταση και προοπτικές 2015» (SOER 2015) που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες ημέρες. Η SOER 2015 είναι μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων αξιολογήσεις και δεδομένα σε παγκόσμιο, περιφερειακό και κρατικό επίπεδο, καθώς και συγκρίσεις μεταξύ χωρών.

Φυσικό κεφάλαιο

Οι πολιτικές της ΕΕ έχουν περιορίσει τη ρύπανση και έχουν βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα του αέρα και του νερού στην Ευρώπη. Εντούτοις, η συνεχιζόμενη υποβάθμιση των οικοσυστημάτων απειλεί την οικονομική παραγωγή και ευημερία της Ευρώπης. Η απώλεια της βιοποικιλότητας συνεχίζεται. Το 60% των προστατευόμενων ειδών και το 77% των βιοτόπων που εξετάστηκαν δείχνουν να βρίσκονται σε δυσμενή κατάσταση διατήρησης. Η Ευρώπη δεν βρίσκεται σε πορεία επίτευξης του στόχου της για ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2020. Η ποιότητα των γλυκών υδάτων έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια - εντούτοις, σχεδόν το ήμισυ των μαζών γλυκού ύδατος της Ευρώπης δεν αναμένεται να επιτύχουν «καλή οικολογική κατάσταση» έως το 2015. Η θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Στους παράγοντες πίεσης περιλαμβάνονται η αλλοίωση του βυθού, η ρύπανση, τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη και η οξίνιση. Η υπεραλίευση στον Ατλαντικό και στη Βαλτική έχει μειωθεί, αλλά η Μεσόγειος παρουσιάζει πιο δυσμενή εικόνα, καθώς το 91% των αποθεμάτων που εξετάστηκαν πλήττονταν από υπεραλίευση το 2014. Το 2012, η βιολογική καλλιέργεια καταλάμβανε λιγότερο από το 6% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρώπη, ενώ υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών. Αναφορικά με τις μελλοντικές προοπτικές, λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής οι πιέσεις και οι επιπτώσεις αναμένεται να ενταθούν, ενώ οι υποκείμενοι παράγοντες της απώλειας της βιοποικιλότητας αναμένεται να συνεχιστούν.

Αποδοτικότητα πόρων

Η εγχώρια κατανάλωση πόρων ανήλθε σε 16,7 τόνους κατ' άτομο το 2007 και μειώθηκε σε 13,7 τόνους το 2012, εν μέρει λόγω της κατάρρευσης του κατασκευαστικού κλάδου σε πολλές χώρες. Η διαχείριση των αποβλήτων έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς ο όγκος των αποβλήτων που παράγονται και των αποβλήτων που απορρίπτονται σε χωματερές έχει μειωθεί. Τα ποσοστά ανακύκλωσης αυξήθηκαν σε 21 χώρες μεταξύ του 2004 και του 2012, ενώ τα ποσοστά απόρριψης σε χωματερές μειώθηκαν στις 27 από τις 31 χώρες (για τις οποίες διατίθενται δεδομένα). Οι χώρες του ΕΟΧ πέτυχαν μέσο ποσοστό ανακύκλωσης 29% το 2012, σε σύγκριση με 22% το 2004. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί κατά 19% από το 1990, παρά την αύξηση της οικονομικής παραγωγής κατά 45%. Η χρήση ορυκτών καυσίμων έχει μειωθεί, όπως έχουν μειωθεί και οι εκπομπές ορισμένων ρύπων από τις μεταφορές και τη βιομηχανία. Η οικονομική κρίση του 2008 και η επακόλουθη οικονομική ύφεση συνέβαλαν επίσης στη μείωση ορισμένων περιβαλλοντικών πιέσεων. Μένει να διαπιστωθεί αν οι βελτιώσεις θα διατηρηθούν. Οι τρέχουσες πολιτικές δεν είναι αρκετές ώστε να μπορέσει η Ευρώπη να επιτύχει τους μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς στόχους της, όπως είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 80-95%.

Υγεία και ευημερία

Οι περιβαλλοντικές πολιτικές έχουν επιφέρει βελτιώσεις στην ποιότητα του πόσιμου νερού και των υδάτων κολύμβησης, ενώ  έχουν μειώσει την έκθεση στους βασικούς επικίνδυνους ρύπους. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, πάντως και ο θόρυβος εξακολουθούν να προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία στις αστικές περιοχές. Το 2011, περίπου 430.000 περιπτώσεις πρόωρων θανάτων στην ΕΕ αποδόθηκαν σε αιωρούμενα σωματίδια, ενώ η έκθεση στον θόρυβο συνεισφέρει σε τουλάχιστον 10.000 πρόωρους θανάτους ετησίως λόγω παθήσεων της καρδιάς. Η αυξανόμενη χρήση χημικών ουσιών, ιδιαίτερα σε καταναλωτικά προϊόντα, έχει συσχετιστεί με την παρατηρούμενη αύξηση διαταραχών και ενδοκρινικών νόσων. Οι προβλεπόμενες βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα θεωρείται ότι δεν επαρκούν για να αποτρέψουν περαιτέρω ζημιές, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να επιδεινωθούν. Ο τομέας της οικολογικής βιομηχανίας, τέλος, μεγεθύνθηκε περισσότερο από 50% από το 2000 έως το 2011 και είναι ένας από τους λίγους τομείς που άνθησαν από άποψη εσόδων και θέσεων εργασίας, μετά τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008.