Τα δικαιώματα του ανθρώπου

για τις συνθήκες διαμονής των προσφύγων

Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) έδωσε στην δημοσιότητα την έκθεσή της για τις συνθήκες παραμονής και  διαβίωσης των μεταναστών και προσφύγων στα κέντρα φιλοξενίας στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, η ΕΕΔΑ πραγματοποίησε σειρά επισκέψεων σε έξι κέντρα φιλοξενίας (Ελληνικό στις 2.6.2016 από κοινού με το Συνήγορο του Πολίτη, σε Ελαιώνα, Ελληνικό, Σχιστό και Σκαραμαγκά 14-15.7.2016 και Κω), προκειμένου να εξετάσει τις συνθήκες διαβίωσης σ' αυτά τα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας.  

Τα ευρήματα των επισκέψεων παρουσιάστηκαν στις 24 Οκτωβρίου 2016, σε ανάλογη εκδήλωση - δημόσια συζήτηση.

Στην παρούσα έκθεση σημειώνονται και παρατίθενται πληροφορίες και από άλλες δευτερογενείς, αλλά αξιόπιστες πηγές, για την κατάσταση στα κέντρα φιλοξενίας στην Ελλάδα.

Ακατάλληλη στέγαση

Σε ότι αφορά την στέγαση, παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις που παγιώνουν ανισότητες στις συνθήκες στέγασης στα κέντρα φιλοξενίας. Ως γενική παρατήρηση, διαπιστώνεται ότι οι συνθήκες στέγασης των προσφύγων και των μεταναστών στα κέντρα φιλοξενίας που επισκέφθηκε η ΕΕΔΑ είναι προβληματικές έως απολύτως ακατάλληλες. Μόνο στον Ελαιώνα διαπιστώθηκαν σχετικά αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης. Γενικά, ο Ελαιώνας θεωρείται ως η «καλύτερη» ανοιχτή δομή φιλοξενίας και για το λόγο αυτό μεταφέρονται κατ' εξοχήν άτομα από ευπαθείς ομάδες.

Προβληματική διατροφή, υγιεινή και χώροι λατρείας

Ως γενική παρατήρηση η ΕΕΔΑ κρίνει ότι η διατροφή προσφέρεται συνήθως με ευθύνη των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, δεν είναι πάντοτε καλής ποιότητας, ενώ η υγιεινή και οι άλλες υπηρεσίες προσφέρονται κατά κανόνα από μη κυβερνητικές οργανώσεις σε συνεργασία με τη διοίκηση. Μεταφέρθηκε στην αντιπροσωπεία της ΕΕΔΑ ότι απουσιάζουν συνήθως οι υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών και της Υπηρεσίας Ταυτοποίησης και Υποδοχής, όπως προβλέπει ο νόμος 4375/2016.

Επισφαλείς οι συνθήκες διαμονής

Ως γενική παρατήρηση, η κατάσταση είναι επισφαλής στα κέντρα φιλοξενίας. Συγκεκριμένα, διατίθενται ελάχιστα περιπολικά για κάθε κέντρο φιλοξενίας (συνήθως ένα με 1-2 άτομα ανά οκτάωρη βάρδια), με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σημαντικά προβλήματα ασφάλειας ιδίως σε κέντρα φιλοξενίας με πολύ κόσμο, όπως στον Σκαραμαγκά, όπου έχουν διαπιστωθεί σοβαρά προβλήματα ασφάλειας στο χώρο και επαναλαμβανόμενα περιστατικά παραβατικής συμπεριφοράς.

Αναφέρθηκε ότι στο χώρο διακινούνται ναρκωτικά και όπλα, ενώ τα βίαια περιστατικά μεταξύ των φιλοξενουμένων είναι καθημερινή υπόθεση, σε ένα από τα οποία το κλιμάκιο της ΕΕΔΑ ήταν αυτόπτης μάρτυρας.

Ανεπαρκής ιατρική φροντίδα

Ως γενική παρατήρηση, είναι ιδιαίτερα ανεπαρκής η κρατική ιατρική φροντίδα στα κέντρα φιλοξενίας, καθώς υπάρχει ένας στρατιωτικός, συνήθως, γιατρός (για εκατοντάδες ή χιλιάδες άτομα), δεν υφίσταται παραϊατρικό προσωπικό, ωστόσο διάφορες μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) παρέχουν ευρύ φάσμα υπηρεσιών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Εκπαίδευση χωρίς σχέδιο

Την περίοδο των επισκέψεων παρατηρήθηκαν κάποιες αυτοσχέδιες λύσεις εκ μέρους των ίδιων των προσφύγων για την εκπαίδευση των ανηλίκων, με ελάχιστη κρατική παρουσία και δραστηριότητα στον τομέα. Και σ' αυτή την περίπτωση διαπιστώθηκαν κάποιες δραστηριότητες εκ μέρους ΜΚΟ που απασχολούσαν με παιχνίδια ή άλλες δραστηριότητες τα παιδιά τις πρωινές ώρες.

Πρόσβαση σε νομική πληροφόρηση/διεθνή προστασία

Ως γενική παρατήρηση, η πρόσβαση στη νομική βοήθεια (νομικές πληροφορίες για το άσυλο, ειδικές υπηρεσίες για προστασία γυναικών και παιδιών) παρέχεται σχεδόν αποκλειστικά από ΜΚΟ και στον τομέα αυτό σε καθημερινή βάση, ενώ η παρουσία της Ύπατης Αρμοστείας είναι συνεχής σε όλα τα κέντρα φιλοξενίας που επισκέφθηκε η ΕΕΔΑ. Η Υπηρεσία Ασύλου σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου προέβησαν το καλοκαίρι στη διαδικασία της προκαταγραφής (pre-registration) όσων διαμένουν στα κέντρα και σε άλλους χώρους φιλοξενίας της χώρας.

Να σημειωθεί εδώ ότι το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) με γνωμάτευσή του τον Ιούλιο 2016 πρότεινε το «ολοκληρωτικό κλείσιμο των κέντρων φιλοξενίας» μετά από επίσκεψή του σε 16 κέντρα φιλοξενίας, χωρίς να αναφέρει τα συγκεκριμένα κέντρα που επισκέφθηκαν τα στελέχη του.

Όπως σημείωσε, επίσης, σε σχετική της έκθεση η Διεθνής Αμνηστία, τα υπάρχοντα κέντρα φιλοξενίας είναι ιδιαίτερα επισφαλή για τις γυναίκες και τα κορίτσια. Ο κακός φωτισμός, η έλλειψη ασφαλών ξεχωριστών χώρων υγιεινής και η απουσία μηχανισμών για να αναφέρονται τα περιστατικά παρενόχλησης, ή για να προστατεύονται τα θύματα, συνιστούν μακρόχρονες ανησυχίες.

Συμπεράσματα

Η ΕΕΔΑ εκτιμά ότι παρατηρούνται de facto παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αιτούντων διεθνή προστασία και των προσφύγων ως προς τη μαζική και αδιάκριτη κράτησή τους στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, την έγκαιρη και αποτελεσματική πρόσβαση τόσο στις διαδικασίες διεθνούς προστασίας και σε αξιοπρεπείς υπηρεσίες διαμονής, υγείας και εκπαίδευσης, ενώ τα σχετικά δικαιώματα δικαστικών αντιρρήσεων για την κράτηση και την πρόσβαση των αιτούντων διεθνή προστασία στις διαδικασίες ασύλου/διεθνούς προστασίας (π.χ. μη δικαίωμα αυτοπρόσωπης παρουσίας τους στις ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγων) δεν τηρούνται, σύμφωνα με το νόμο. Παράλληλα, τα συνεχόμενα επεισόδια κυρίως στα Κέντρα Φιλοξενίας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου καθώς και τα, συχνά ανεξέλεγκτα, περιστατικά βίας που παρατηρούνται στα κέντρα φιλοξενίας της ενδοχώρας συμβάλλουν στην όξυνση φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας σε τμήματα του ελληνικού πληθυσμού που θα δημιουργήσει εμπόδια στην όλη διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας των προσφύγων στην Ελλάδα.