Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η μετεγκατάσταση προσφύγων και αιτούντων άσυλο απασχολεί την ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια και ειδικά μετά το ξέσπασμα της εμφύλιας σύρραξης στην Συρία, αλλά και την έξαρση των προσφυγικών ροών από Ιράκ και Αφγανιστάν. Τα στοιχεία για την μετεγκατάσταση των προσφύγων βοηθούν πολύ στο να σχηματίσουμε μια συνολική εικόνα των προσφυγικών ροών και την αντιμετώπισή τους, αλλά και το κατά πόσο τα κράτη μέλη της ΕΕ ανταποκρίνονται στις συνολικές διαδικασίες μετεγκατάστασης.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσιοποίησε μόλις πριν λίγες ημέρες, ε την ευκαιρία της συνάντησης του διοικητικού συβουλίου - ευρωπαϊκού τοέα της ιεθνούς Ένωσης Συνηγόρων (ΙΟΙ-Ιnternational Ombudsman Institute) στην Αθήνα την 20-2-2019, ε αφορή τον εορτασό των 20 χρόνων λειτουργίας της Ανεξάρτητης Αρχής, την έκθεσή του για το πρόγραα ετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο.

Πρόκειται συγκεκριμένα για ια αποτίηση του έκτακτου έτρου της ετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα προς τις υπόλοιπες χώρες-έλη της Ένωσης, που ο Συνήγορος του Πολίτη ανέλαβε να συντάξει στο πλαίσιο του ΙΟΙ.

Οι ελληνικές Αρχές ανταποκρίνονται & αποδίδουν

Τα στοιχεία, τόσο της Υπηρεσίας Ασύλου, όσο και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Eurostat, καταδεικνύουν ότι η απόδοση των ελληνικών αρχών ήταν εντυπωσιακή στην αύξηση επεξεργασίας των αιτήσεων ετεγκατάστασης το 2016, ωστόσο η πλήρης ανταπόκριση των κρατών-ελών συντελέστηκε μόλις το 2017. Το πρόγραμμα θα ήταν, επομένως, επιτυχές, εάν δεν τελείωνε την 26.9.2017.

Βασικό συπέρασα της ελέτης είναι ότι οι όροι εφαρογής της ετεγκατάστασης, προδιέγραψαν και τα αποτελέσατά της, αφού στην πορεία αποκλείστηκαν από το πρόγραα τόσο οι αιτούντες άσυλο που πέρασαν τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα ετά τη θέση σε ισχύ της Κοινής ήλωσης ΕΕ-Τουρκίας την 20 Μαρτίου 2016, όσο και άλλες εθνικότητες, πλην Σύρων λόγω της προϋπόθεσης οι αιτούντες να προέρχονται από χώρες ε ευρωπαϊκό μέσο όρο αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος χαηλότερο του 75%.

Η ελέτη θέτει το ερώτηα εάν υφίσταται συνεκτική πολιτική βούληση στην ΕΕ να αξιοποιήσει την επειρία αυτή, για να συπεριλάβει στην αναόρφωση του κοινού ευρωπαϊκού συστήατος ασύλου ένα πραγατικά λειτουργικό έτρο κατανοής αιτούντων άσυλο στα κράτη-έλη από τα κράτη-έλη, ως όνιο ηχανισό αλληλεγγύης.

Τα συμπεράσματα της έκθεσης

Η δομή του προγράμματος μετεγκατάστασης προδιέγραψε και τα αποτελέσματά της.

Αφού το πρόγραμμα απέκλεισε α) τους αιτούντες άσυλο που πέρασαν τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα μετά τη θέση σε ισχύ της κοινώς αποκαλούμενης «Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας» την 20.3.2016, και β) τους αιτούντες που προέρχονταν από χώρες με ευρωπαϊκό μέσο όρο αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος χαμηλότερο του 75%, η αποτυχία να φθάσει τους αριθμούς που είχαν προβλεφθεί το 2015 παρουσιάζεται ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Καμία τυπική τροποποίηση των αποφάσεων του Συμβουλίου της ΕΕ

Η έλλειψη νομικής συνέπειας του προγράμματος είναι προφανής, αφού οι αποφάσεις του Συμβουλίου ΕΕ για την μετεγκατάσταση δεν τροποποιήθηκαν ποτέ τυπικά, αλλά de facto, από την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, επομένως η εμβέλεια του προγράμματος περιορίστηκε ουσιαστικά από τα κράτη-μέλη και την Κομισιόν, σε ένα μικρό μόνο ποσοστό των αιτούντων άσυλο από τους αρχικά προβλεφθέντες το 2015.

Ευρωπαϊκός όρος αναγνώρισης πρόσφυγα & πολιτικές επιλογές

Ως προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος, δεν αποκλείεται να υπολανθάνουν πολιτικές επιλογές από κάποια κράτη-μέλη, αναφέρει ο Συνήγορος του Πολίτη.

Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος υπολείπεται σημαντικά του ελληνικού μέσου όρου αναγνώρισης για τις τρεις κυριότερες εθνικότητες, αυτές των Σύρων, Αφγανών και Ιρακινών ενώ, σύμφωνα με τις πρόσφατες στατιστικές, μόνο Σύροι υπερβαίνουν το κατώφλι του 75% για μετεγκατάσταση.

Παρατηρείται, δε, για τους Αφγανούς, ότι όσο αυξάνει ο αριθμός των αιτήσεών τους στη Ευρώπη, τόσο μειώνεται το ποσοστό αναγνώρισής τους.

Υπήρξαν, ωστόσο, επιλεκτικές πολιτικές στις διαδικασίες, ενώ και οι δευτερογενείς μετακινήσεις πρέπει επίσης να μελετηθούν, αναφέρει η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη.

Ο συνδυασμός προτιμήσεων των αιτούντων και προσφορών από τα κράτη-μέλη θα μπορούσε να περιορίσει τις δευτερογενείς μετακινήσεις, αλλά οι προσφορές δεν έγιναν όλες ταυτόχρονα.

Έλλειψη κανονιστικού πλαισίου

Για να μπορέσει να λειτουργήσει ένα κλειδί διανομής στο μέλλον, χρειάζονται λειτουργικές στην πράξη και επίσης ακριβείς και διαφανείς διαδικασίες.

Στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης σημειώθηκε έλλειψη πλήρους κανονιστικού πλαισίου, με αποτέλεσμα να καταλείπεται μεγάλο περιθώριο πολιτικών διαπραγματεύσεων και ανοιχτών επιλογών.

Εκ των υστέρων αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών;

Η πολιτική διάσταση, τέλος, πίσω από τακτικές διαχείρισης των αιτήσεων μετεγκατάστασης θέτει το ερώτημα, εάν υφίσταται συνεκτική πολιτική βούληση από τα κράτη - μέλη για την εφαρμογή μέτρων αλληλεγγύης. Και το ερώτημα παραμένει ανοικτό, κατά πόσον οι ροές αιτούντων άσυλο θα αντιμετωπίζονται αποσπασματικά εκ των υστέρων ή με μέτρα που εντάσσονται σε μια συνεκτική και προληπτική στρατηγική, καταλήγει στα συμπεράσματά της η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη.