Αν θα ξεκινούσε σε αυτή την χώρα ένας πραγματικός διάλογος σε όλα τα επίπεδα, ένας κοινωνικός διάλογος με συμμέτοχους και πρωταγωνιστές τους πολίτες, ένας διάλογος που θα αντιπαρέρχεται τις προεκλογικές φιέστες, όπου τότε τίθενται πολλά σοβαρά ζητήματα για το εν λόγω χρονικό διάστημα και μόνο, αν λέω μπορούσε να συζητηθεί τι φταίει και δεν αλλάζει ουσιαστικά τίποτε εδώ και πολλές δεκαετίες, θα ήταν εφικτό να προβλέψει κανείς κάποιου είδους βελτίωση και κατά κάποιο τρόπο να κάνει λόγο για ένα νέο ξεκίνημα.

Μπορεί όλα αυτά να φαντάζουν ουτοπικά, να μην διανοείται κανείς πως κάποια στιγμή μπορεί να αλλάξουν τα πράγματα σε τούτο τον τόπο, όμως κάποτε έρχεται το πλήρωμα του χρόνου γιατί τα όρια ξεπερνιούνται. Η παρατεταμένη πανδημία, θέλω να πω, αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να σκεφθούν οι πολίτες πως κάποτε όταν το κράτος δεν θέλει, αυτοί μπορούν.

Ασφαλώς και το κράτος για μια ακόμη φορά δοκίμασε τα όριά του, είναι σίγουρο ότι ώθησε για μια ακόμη φορά τους πολίτες σε απόγνωση. Το θέμα είναι, όμως, πώς αντιδρά ο καθένας μετά από ένα τέτοιο παρατεταμένο κλείσιμο και αποκλεισμό, πώς αντιλαμβάνεται τις σχέσεις με τον διπλανό του, τις χαμένες αξίες, τα οράματα και τα ιδανικά.

Η πανδημία ήταν η αφορμή, η αδιαφορία του κράτους το έναυσμα αυτού του ουσιαστικού διαλόγου. Δεν ξέρω αν αυτός ο κοινωνικός διάλογος θα λάβει χώρα ή αν οι πολίτες βρίσκονται πλέον οριστικά σε εσωτερική καραντίνα. Αυτό που ξέρω, είναι ότι από ένα σημείο και μετά υφίσταται ύβρις.

Το ξεπέρασμα των ορίων, είτε αυτό αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, είτε τις συνδιαλλαγές, είτε την συμπεριφορά του ελληνικού κράτους απέναντι στους πολίτες, είτε τις χρονίζουσες παθογένειες μιας Ελλάδας, της οποίας οι κάτοικοι ποτέ από την μεταπολίτευση και μετά δεν σήκωσαν κεφάλι γιατί πίστεψαν ότι ζουν σε καθεστώς δημοκρατίας μετά τον εφιάλτη της χούντας, αυτή η ύβρις είναι που επιβάλλει ριζικές αποφάσεις για το μέλλον του τόπου.

Η Ελλάδα ποτέ δεν μπόρεσε να υπερβεί τον βραχνά του μορφωτικού ελλείμματος γιατί ποτέ δεν έζησε Διαφωτισμό, ούτε το σύνδρομο του ψευτοευρωπαϊσμού με καθαρά ανατολίτικα στοιχεία και αυτά μπασταρδεμένα επαρκείς λόγοι για την καθήλωση των πολιτών της σε όλα τα επίπεδα. Αυτός λοιπόν, ο προαναφερθείς πραγματικός διάλογος θα πρέπει να ανοίξει, γιατί πολύ απλά από ένα σημείο και μετά δεν γίνεται διαφορετικά.

Αν δεν πραγματοποιηθεί και αυτή την φορά, όπου ο τόπος έχει βιώσει τόσο την αριστερή παρένθεση με άρωμα ρητού εθνικισμού -φαινόμενο πρωτόγνωρο αλλά όχι και άγνωστο για την «νέα» Ευρώπη των πολιτικών ευκαιριακών συμμαχιών και συγκλίσεων όσο και την νεοφιλελεύθερη δεξιά με τα πατροπαράδοτα αστυνομικά μέτρα και αυστηρά νομοθετήματα, τότε οι ελπίδες για το ξημέρωμα μίας διαφορετικής μέρας θα απομακρυνθεί οριστικά.

Όχι ότι η μέρα αυτή θα ήταν η αρχή μιας πραγματικής δημοκρατίας -καθώς αυτή ούτως ή άλλως δεν υφίσταται παρά ένας τρόπος προσέγγισης ενός διαφορετικού τρόπου ζωής από αυτόν που έχουμε συνηθίσει τόσα χρόνια τώρα.

Και επειδή η Ελλάδα βρίσκεται πάντα πολλά χρόνια πίσω από την υπόλοιπη Ευρώπη, ο διάλογος αυτός που θα ξεκινούσε, θα μπορούσε τρόπον τινά να μειώσει την απόσταση. Αν αυτό δεν ενδιαφέρει την εξουσία, όλο και περισσότερο πρέπει να απασχολεί τους πολίτες. Αν οι κυβερνήσεις στην χώρα δεν έχουν σκοπό να αλλάξουν το παραμικρό, οι πολίτες είναι αυτοί που θα πρέπει να ανησυχούν σφόδρα για αυτό.

Το νέο ξεκίνημα μπορεί να περιλαμβάνει την καλλιέργεια μίας διαφορετικής νοοτροπίας και κουλτούρας σε όλα τα επίπεδα. Θα μπορούσε για παράδειγμα, ο πολίτης να μην δέχεται αδιαμαρτύρητα ό,τι του λανσάρουν τα κυβερνητικά κόμματα, αλλά και η αντιπολίτευση. Είναι πολύς ο καιρός από τα μνημόνια και μετά που ο κόσμος δέχεται από το επίσημο κράτος ποικίλες επιθέσεις. Πολύς καιρός που η ανοχή συνοδεύεται από κάθε είδους κρατική αναλγησία, αλλά πάνω απ' όλα φορομπηχτική πολιτική.

Ο διάλογος που εννοώ, σχετίζεται με αυτό ακριβώς, να μην θεωρεί κανείς ότι η αναλγησία αυτή δεν θα κρατήσει. Στο Καζακστάν ο κόσμος βγήκε στους δρόμους για την ακρίβεια και όχι μόνο. Στην Ελλάδα αν οι πολίτες δεν γίνουν ενεργοί αλλά πάνω απ' όλα σοφότεροι από τον πολύχρονο κοινωνικο-οικονομικό μαρασμό, κινδυνεύουν να τα χάσουν όλα. Και αυτό λόγω της αναβολής της διαμαρτυρίας για αργότερα. Ακόμη και αν αυτή η διαμαρτυρία πάρει την μορφή ενός κοινωνικού διαλόγου.