Εθνική στρατηγική για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Τα ανήλικα ασυνόδευτα παιδιά είναι ένα πολύ σημαντικό και ευαίσθητο ζήτημα που αφορά πρωτίστως την προσφυγική κρίση στην Ελλάδα και τους χιλιάδες πρόσφυγες που έχουν βρει καταφύγιο και κατάλυμα στην χώρα μας.

Μεταξύ αυτού του τεράστιου προσφυγικού κύματος υπάρχουν εκατοντάδες ασυνόδευτα παιδιά, που είτε έχουν χάσει τους γονείς τους, είτε οι ίδιοι οι γονείς τα έστειλαν, για να γλιτώσουν από τα πολεμικά μέτωπα και συρράξεις.

Τα παιδιά αυτά μέχρι πρότινος αντιμετωπίζονταν πρόχειρα και συχνά οι αρχές δεν μπορούσαν να βρουν, λόγω κυρίως έλλειψης οργάνωσης και κατάλληλου νομικού πλαισίου, τον τρόπο ώστε αυτά τα παιδιά να καταγραφούν επίσημα, αλλά πάνω απ' όλα να προστατευτούν αποτελεσματικά.  

Πέρα από τα δικαιώματα που έχουν, πρέπει να προστατεύονται με τον καλύτερο τρόπο από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Είδαμε και ακούσαμε την προηγούμενη χρονική περίοδο με την μαζική αύξηση προσφύγων, πόσα ανήλικα παιδιά έπεσαν θύματα κακοποίησης και κακομεταχείρισης.

Τα παιδιά αυτά, όντας πολύ ευάλωτα και εκτεθειμένα, δέχονταν επιθέσεις και κάθε είδους εξευτελισμό.  

Η σύσταση

Στο πλαίσιο αυτό, τον Φεβρουάριο του 2020 συστάθηκε, με πρωτοβουλία του Κυριάκου Μητσοτάκη, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, προκειμένου να αποτελέσει την αρμόδια αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας.

Λειτουργεί σύμφωνα με τα άρθρα 35 και 42 του ν. 4622/2019 (Α' 133) περί επιτελικού κράτους και εποπτεύεται από την Υφυπουργό  Μετανάστευσης και Ασύλου, αρμόδια για ζητήματα κοινωνικής ένταξης και προστασίας  ασυνόδευτων ανηλίκων.

Αποστολή της Ειδικής Γραμματείας είναι η ανάπτυξη, η εφαρμογή  και η εποπτεία της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων  στην Ελλάδα.

Η εθνική στρατηγική δημοσιεύθηκε τελικά στις 17 Ιανουαρίου 2022, μετά από αντίστοιχες παρατηρήσεις, προσθήκες και σχόλια από ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις.

Γενικώς αντιμετωπίστηκε ως θετικό γεγονός, παρά τις όποιες ασάφειες, κενά, γενικεύσεις αλλά και προσθήκες που για τον λόγο αυτό έγιναν μετά από τα διατυπωμένα σχόλια.

Η εθνική στρατηγική

Η εθνική στρατηγική είναι η αρμόδια εθνική αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και ως εκ τούτου σχεδιάζει και εφαρμόζει πολιτικές και δράσεις για τη διασφάλιση της προστασίας και της ευημερίας των υπηκόων τρίτων χωρών και των ανιθαγενών, οι οποίοι είναι ανήλικοι.

Για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας, με σεβασμό των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντός τους, προκρίθηκαν τέσσερις στρατηγικοί πυλώνες δράσης.

Συγκεκριμένα, η Εθνική Στρατηγική για την προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων περιέλαβε τους ακόλουθους πυλώνες:

-Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών.

-Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο.

-Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης.

-Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας.

Χρηματοδότηση

Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, οι δράσεις και τα έργα χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ESF+), το Ταμείο Εσωτερικής  Ασφάλειας (ISF), το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την οικονομική ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), δωρεές από κυβερνήσεις ξένων κρατών, ημεδαπά ή αλλοδαπά νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, διεθνείς οργανισμούς, ιδιωτικές δωρεές και εθνικούς πόρους.

Για την υλοποίηση της στρατηγικής αυτής απαιτούνται ετήσια σχέδια δράσης, τα οποία θα ενσωματώνουν τα συστατικά στοιχεία της εθνικής στρατηγικής ανά πυλώνα, τους δείκτες υλοποίησης και παρακολούθησης, αλλά και τους δείκτες αντικτύπου και αποτελεσματικότητας, ώστε να προκύπτει στο τέλος κάθε έτους, το αντίστοιχο ποσοστό υλοποίησης και τα αποτελέσματά του, ανά σκοπό, στόχο και πεδίο δράσης.

Αντίκτυπος στις Οργανώσεις παρεμβάσεις/ σχόλια

ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις που αναφέρονται παρακάτω προέβησαν με σχόλια και επισημάνσεις σε προσθήκες επί του σχεδίου.

Σε γενικές γραμμές υπήρξε θετική ανταπόκριση.

-Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) καλωσόρισε την έκδοση Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων, η οποία αφενός έλειπε, αφετέρου, όπως είπε, έρχεται να καλύψει ουσιαστικά το πλαίσιο προστασίας της πλέον ευάλωτης πληθυσμιακής ομάδας, αυτής των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών.

Στο ανωτέρω πνεύμα, το ΕΣΠ έθεσε σημεία-σχόλια προς κρίση και προς συμπερίληψη στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής, όπως ότι το κάθε ανήλικο άτομο είναι φορέας δικαιωμάτων, τα οποία η Πολιτεία οφείλει και υποχρεούται να προστατεύει, προασπίζει και διασφαλίζει, προκειμένου τα πλέον ευάλωτα αυτά άτομα να μπορέσουν να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται από την Πολιτεία ως τέτοιο σε κάθε στάδιο της προστασίας τους, ενώ τυχόν αμφιβολία περί της ανηλικότητας οφείλει να βασίζεται σε καλά τεκμηριωμένα στοιχεία, ότι η μετάβαση στην ενηλικίωση δεν θα πρέπει αυτομάτως να στερεί στους ασυνόδευτους ανήλικους το προστατευτικό πλέγμα δικαιωμάτων και παροχών που απολάμβαναν, και τέλος, ότι η διασφάλιση της ολοκληρωμένης προστασίας των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών θα πρέπει να στηρίζεται σε σταθερή χρηματοδότηση, προκειμένου να μην τίθεται ουδέποτε υπό διακινδύνευση η προστασία των πλέον ευάλωτων ατόμων.

Η «ΜΕΤΑδραση» Δράση για τη Μετανάστευση & την Ανάπτυξη, που ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2009, με αποστολή να καλύψει κρίσιμα κενά στην υποδοχή και ένταξη προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα, καλωσόρισε την πρώτη προσπάθεια κατάρτισης Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

Εντούτοις, παρατήρησε πως το προτεινόμενο σχέδιο θα μπορούσε να είναι πιο συνοπτικό, συγκεκριμένο, με ουσιαστικές και εφικτές προτάσεις, καθώς και χρονοδιαγράμματα υλοποίησης.

Ειδικότερα, σε πολλά σημεία απλώς περιγράφονται προβλήματα τα οποία «πρέπει να διευθετηθούν», ενώ δεν φαίνεται να δίνεται έμφαση καθόλου στα προβλήματα που προκύπτουν από τις αλληλοκαλύψεις των δράσεων, καθώς και στη βελτίωση του συντονισμού μέσω της ανάπτυξης κατάλληλων εργαλείων.

Οι φορείς - μέλη της Τεχνικής Ομάδας Εργασίας Αττικής για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη, συνέβαλαν επίσης με σχόλια στη διαβούλευση για την Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Τα μέλη αυτά είναι:

-ΕΛΙΞ Προγράμματα Εθελοντικής Εργασίας

-Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες

-Κέντρο Ημέρας Βαβέλ

-Changemakers Lab

-Εmantes International Lgbtqia+ Solidarity

-Fenix

-Human Rights 360

-International Rescue Committee

-Intersos Hellas

-Praksis

-Solidarity Now

-Terre des hommes Hellas

-Velos Youth

Τέλος, η International Rescue Committee Hellas (IRC) επεσήμανε ότι η εν λόγω στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων διακρίνεται από αρκετά θετικά σημεία, αλλά και αρκετές ασάφειες.

Οι παρατηρήσεις:

-Κρίνεται πολύ θετικά η αναγνώριση της συμβολής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων.

-Ωστόσο, το βασικό πρόβλημα έγκειται στο ότι αναφέρεται σε ήδη υπάρχουσες δράσεις και επιδιώξεις που δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμη, και προϋπήρχαν νομικά. Δεν υπάρχει αποτίμηση της προηγούμενης περιόδου, ποιες αποφάσεις πρέπει να παρθούν και ποια είναι τα κατάλληλα βήματα για την υλοποίηση ενός ουσιαστικού πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών.

-Παράλληλα, σε όλη τη στρατηγική, εκτός μια αναφορά σε εργαστήρια ευαισθητοποίησης, απουσιάζει το κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Τα ασυνόδευτα παιδιά για να ενταχθούν, όπως και όλοι οι πληθυσμοί, εκτός απ' την προετοιμασία που πρέπει τα ίδια να λάβουν, πρέπει και η άλλη πλευρά να προετοιμαστεί αντιστοίχως.

-Η έννοια του Βέλτιστου Συμφέροντος: Για μια ακόμα φορά, για τον πυρήνα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, λείπει η εφαρμογή μιας διαδικασίας που θα ρυθμίζεται από το Νόμο και θα καταλήγει στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Μια διαδικασία η οποία θα ορίζει το ή τα πρόσωπα που θα συναποφασίζουν γι' αυτό αλλά και η δυνατότητα προσφυγής σε περίπτωση διαφωνίας για το περιεχόμενό του.