Έγραφα στις αρχές της δεκαετίας του 80 στην τότε εκδιδόμενη εφημεριδούλα ΑΝΤΙΣΣΑ: «Μία άλλη διαπίστωσή του ( του αναμορφωτή του χωριού μου Άντισσα, Γ.Β. Φωτιάδη) ήταν πως στον τομέα της ελαιοπαραγωγής η κατάσταση ήταν δραματική για τους ελαιοκαλλιεργητές του χωριού, γιατί ο κόπος τους, ούτε λίγο ούτε πολύ χανόταν μέσα στα «ταγάρια» αυτών που είχαν τα λιοτρίβια. Έτσι η απόδοση της Αντισσιώτικης ελιάς, την εποχή αυτή ήταν συνήθως 10 οκάδες ελιές μία οκά λάδι και αυτό μπουζάς σκέτος ». Προσπαθούσα δε στη συνέχεια να δώσω εξηγήσεις γιατί συνέβαινε αυτό το πράγμα, βέβαια όσο πιο «στρογγυλεμένα» μπορούσα. Το ότι έγραφα το γεγονός αυτό καθ αυτό το έκανα μετά λόγου γνώσεως (αφού ατυχώς είχα βιωματικές προσωπικές- οικογενειακές εμπειρίες), όμως το έκανα με μία κάποια συστολή για να μη προσβάλλω κάποιους και να μη δώσω λαβή σε άλλους να με κατηγορήσουν για προκατάληψη, εμπάθεια και άλλα τέτοια που συνηθίζονται σε ανάλογες περιπτώσεις. Δεν είχα τότε βέβαια υπ όψη μου ότι τα θέματα της λαθροχειρίας κατά τα από μένα γραφέντα τότε που αφορούσαν στα λάδια στα τότε λιοτρίβια όλης της Λέσβου, ήταν ένα δεδομένο γνωστό τοις πάσι, και ιστορικά έχει καταγραφεί κατά τον πλέον επίσημο τρόπο στο νέο εκδοθέν βιβλίο «ΕΝΑ ΑΙΩΝΑ ΠΡΙΝ. Η ΛΕΣΒΟΣ ΤΟ 1912.»
Στο κεφάλαιο του βιβλίου που γράφεται από τον Αθ.Ι. Σοφιανόπουλο Επιμελητή του Χημείου (όπως αναφέρεται) του Μετσοβίου Πολυτεχνείο και αφορά στην έκθεσή του «περί της βιομηχανικής κινήσεως εν τη νήσω Λέσβω» αναφέρονται επί λέξει τα ακόλουθα σε ξεχωριστό υποκεφάλαιο,
«Ταγάρια. Συλλέγουσι τα ύδατα και το έλαιον εκ των πιεστηρίων εις ειδικάς δεξαμενάς: τα ταγάρια. Αι δεξαμεναί αύται, υπόγεια καθ όλη την έκταση του εργοστασίου διήκοντα, διακρίνονται εις φανερά και κρυφά (Άδης). Και εκ των φανερών μεν λαμβάνει ο ιδιοκτήτης του ελαίου το ανήκον έλαιον, εκ των κρυφίων όμως, δι οχετών μυστηριωδών υποκλεπτόντων το έλαιο των φανερών ταγαρίων, πληρούνται αι αποθήκαι του εργοστασιάρχου. Τούτο δεν συμβαίνει πανταχού καταργηθέν εις τινας περιοχάς συνεπεία εξεγέρσεως των κτηματιών, εις πολλά όμως εργοστάσια είναι τοιαύτη η κλοπή ώστε κτήμα το οποίον με την δια χειρομύλων ατελή άλεσιν παρείχε 30 % μέσον όρον ελαίου, να παρέχει μόνο 25 % με την πλήρη πίεσιν δια των υραυλικών πιεστηρίων. Το δε περίεργον είναι ότι η Εκκλησία ιδιοκτήτρια εργοστασίου παρίσταται υπεξαιρούσα δια κρυφών ταγαρίων, ετέρα δε υποβοηθείται υπό των κατοίκων εις την συντήρησή της δια κρυφών ταγαρίων.»
Βέβαια το «εάν οι ιερείς ημών δαιμονίζονται τις αγιάσει ημάς» που ασφαλώς ταιριάζει γάντι στην περίπτωσή μας, σηματοδοτεί το πως η διαφθορά στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας είχε καταφέρει να διαβρώσει ακόμη και τον ισχυρότερο θεσμό των υποδούλων ρωμιών, την Εκκλησία.
Η κλοπή πάντως που περιγράφεται από τον Αθ. Ι. Σοφιανόπουλο πιο πάνω, ασφαλώς και δεν είναι τυχαίο γεγονός. Είναι το αποτέλεσμα της παντελούς ελλείψεως επάρκειας της Οθωμανικής Διοίκησης. Ένα ιστορικό δεδομένο που μπορεί να καταδείξει την άκρως σχετική ανεπάρκεια της, είναι το ότι το 1899 καταγράφηκαν στο νησί, πάνω από 80 ληστείες μετά φόνου. Είναι πρόδηλο ότι οι όποιοι νόμοι υπήρχαν ασφαλώς και δεν εφαρμόζονταν. Υπήρξε άκρα χαλάρωση των όποιων θεσμικών δομών. Οπωσδήποτε και η σχετική διαφθορά με επικυρίαρχο στοιχείο το «μπαξίσι» σ όλα τα επίπεδα της διοικητικής Μηχανής, έφθανε στο σημείο να κάνουν τα στραβά μάτια τα όποια όργανα ελέγχου και έτσι πλήρη επικράτηση της επ αργυρίω προκύπτουσας εύνοιας. Έτσι και τα λιοτρίβια με το μπαξίσι εξαγόραζαν την ανοχή των οργάνων της Οθωμανικής Διοίκησης και κατ αυτό τον τρόπο μακροημέρευαν τα ταγάρια. .
Μετά την απελευθέρωση ασφαλώς και τα πράγματα δεν άλλαξαν διά μαγείας. Οι συνήθειες αιώνων δεν ήταν δυνατόν να εξαλειφθούν διά μιας. Στη δεκαετία του 30 άρχισαν οπωσδήποτε τα πράγματα να βελτιώνονται. Σ αυτό συνέβαλε ασφαλώς το ανέβασμα του μορφωτικού επιπέδου των Λέσβιων, αφού πριν όλοι οι αγρότες κατά τεκμήριο πλην ελαχίστων ήσαν αγράμματοι υπογράφοντες είτε θέτοντας σταυρό ή το δακτυλικό τους αποτύπωμα. Η ύπαρξη νόμων και η εφαρμογή αυτών οπωσδήποτε ουδεμία σύγκριση είχαν με το τι γινόταν κατά τα προαναφερθέντα επί Τουρκοκρατίας. Τέλος, οι κοινωνικοί αγώνες που γίνονταν στην κυρίως Ελλάδα με πρωτοπόρους συνδικαλιστές στο εμπόριο τη βιοτεχνία και βιομηχανία αλλά και κυρίως στον Αγροτικό τομέα και αναμφισβήτητα με πρωτοστάτη το μεγάλο πολιτικό άνδρα Αλέξανδρο Παπαναστασίου, το δημιουργό της Αγροτικής Τράπεζας και του Συνεταιριστικού Κινήματος των αγροτών, οδήγησε και τους αγρότες του νησιού μας σε συνασπισμό και σύμπηξη συνεταιρισμών και ελαιοπαραγωγών.
Τέλος, σε αυτή την κατεύθυνση συντελεστικό ρόλο έπαιξαν τα εργοστάσια των αγροτικών αυτών συνεταιρισμών στα διάφορα χωριά μας που απέδειξαν στην πράξη ότι οι ελιές μιας περιοχής μπορούν να αποδίδουν στο παραγωγό όλο το λάδι τους χωρίς μέρος αυτού να χάνεται στα ταγάρια. Έγραφα στο προ τριάντα κοντά χρόνια άρθρο μου που ανέφερα στην αρχή, σχετικά. «Το συνεταιριστικό αυτό εργοστάσιο (στην Άντισσα) έχοντας καινούργια μηχανήματα και μακριά από κακούς χειρισμούς και διάφορες σκοπιμότητες, μπόρεσε να αποδίδει την πραγματική απόδοση της Αντισσιώτικης ελιάς, δηλ. τρεις ως πέντε οκάδες ελιές μια οκά λάδι και βέβαια καθαρό λάδι και όχι μπουζά». Η ύπαρξη και λειτουργία των συνεταιριστικών αυτών εργοστασίων ανάγκασε σιγά σιγά και τους ιδιώτες να δημιουργήσουν ανταγωνιστικά εργοστάσια και βεβαίως τις όποιες κακές συνήθειες τις εκ του παρελθόντος να τις αποβάλλουν για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό.
Σήμερα ύστερα από ένα αιώνα ελεύθερου πια εθνικού βίου αυτή η «θεσμοθετημένη» επί Τουρκοκρατίας κλοπή του Λέσβιου αγρότη ελαιοπαραγωγού έχει πια εκλείψει. Οπωσδήποτε κατά τις δεκαετίες που το λάδι είχε τιμή ο κόπος του Λέσβιου ελαιοπαραγωγού στο σύνολό του έμπαινε στην τσέπη του και απολάμβανε τα αγαθά της παραγωγής του. Όμως με την παγκοσμιοποίηση που ατυχώς μας ταλανίζει τα τελευταία 15 - 20 χρόνια και τις εξ αυτής συνέπειες του κατρακυλίσματος των τιμών του λαδιού, ατυχώς τώρα φτάσαμε στην άλλη άκρη. Να μένουν τα λιοχώραφα αμάζευτα, αφού οι παραγωγοί μη μπορώντας να καλύψουν τα έξοδά τους περιορίζονται στο να μαζεύουν τόσο όσο να καλύπτουν πια μόνο τις ανάγκες της φαμίλιας τους.
Άραγε έχουμε φθάσει στον «πάτο του βαρελιού» της τιμής του λαδιού ή έχουμε ακόμη μπροστά μας κατηφόρα; Να ευχηθούμε ότι φθάσαμε και ότι θα αρχίσει η αναστροφή. Αν όχι πολύ φοβούμαι ότι θα λέμε κάποτε είχαμε και λιοτρίβια και πιο παλιά αυτά είχαν και τα διαβόητα ταγάρια. Όμως το ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί, είναι ο κόσμος του νησιού με τι θα ασχολείται; Πως θα βγάζει το ψωμί του. Αυτό είναι το στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί από όλους μας. Κυβέρνηση, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Κοινωνικά Κινήματα κάθε λογής και βέβαια από όλους εμάς του απλούς Λέσβιους Πολίτες.


*- Πρόεδρος του Συνδέσμου Προβληματισμού &
Παρέμβασης για την Ανάπτυξη της Λέσβου «ΠΙΤΤΑΚΟΣ Ο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ»,
- τ. Διευθύνων Σύμβουλος της Ελληνικής Βιομηχανίας Όπλων,
-τ. Πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλ. Μεταλλειολόγων Μηχανικών.
Ηλιούπολη 3.1.2012