Παγκόσμια Ημέρα Ποίηση

Ο λόγος του Καβάφη
Ημέρα αφιερωμένη στην ποίηση η σημερινή, απόλυτα συνταιριασμένη με την εαρινή ισημερία. Την αρχή της Άνοιξης. Προκλητικά ανοιξιάτικος κι ο καιρός πια με ήσυχες μέρες, γλυκές σα δώρο Θεού. Όπως δώρο Θεού είναι κι η ποίηση που κάνει λόγο τη ζωή, τη φύση, τον έρωτα, τον παλμό της καρδιάς του ανθρώπου. Η ποίηση είναι έρωτας θαρρώ και δε νομίζω να πρωτοτυπώ που το λέω. Αναλυτική στο λόγο ή λιτή, καυστική ή ονειροπόλα, συγκεκριμένη ή γενικόλογη , των συμβόλων, της ιστορίας, της φιλοσοφίας, όπως και να είναι η ποίηση κατακλύζει και κυριεύει τις αισθήσεις του αναγνώστη μα και του ίδιου του ποιητή που αναλύεται και αποκαλύπτεται μέσα από αυτή.
Ίσως τούτο τον καιρό, την έχουμε περισσότερο ανάγκη την ποίηση, να έρθει, να σταθεί και να φανεί σαν αντιστάθμισμα της «πίκρας» που βιώνουμε. Να γλυκάνει με το λόγο της δηλαδή την καθημερινότητά μας και να απαλύνει τις όποιες δυσκολίες. Έχει τη δύναμη. Να αποφορτίσει τον άνθρωπο, να του γλυκάνει την καρδιά και να τον μερέψει. Γι αυτό και τη γιορτάζουμε αντάμα με τον ερχομό της Άνοιξης, του φωτός, τη νιώθουμε να μας διαπερνά ως ρίγος ανοιξιάτικο και να μας καθηλώνει. Η ποίηση συμπορεύεται με τον άνθρωπο σε μια κοινή πορεία στο ταξίδι του χρόνου με παρουσία παρελθοντική, του παρόντος μα και του μέλλοντος. Είναι νυν και αεί.
Με γνώμονα τις παραπάνω σκέψεις θα ήθελα για φέτος με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, να έχει το σημείωμα αυτό «το λόγο» του Καβάφη, του Αλεξανδρινού. Του ποιητή με έντονο το βάθος των νοημάτων σε όλο του το έργο. Του εκ των κορυφαίων, που αφουγκράστηκε τη συνάφεια των ανθρώπων με όλα της τα καμώματα, ένιωσε την αγωνία της αξιοπρέπειας κι είπε το περίφημο «Όσο μπορείς»:

«Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηγαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική».
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε και πέθανε την ίδια ημερομηνία στον ίδιο τόπο έστω κι αν υπήρξε κοσμοπολίτης, με διαφορά εβδομήντα έτη. Στις 29 Απριλίου το 1863 γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και πέθανε το 1933.
Oι γονείς του ήταν Kωνσταντινουπολίτες, και ο Kαβάφης υπερηφανευόταν για την καταγωγή του και για τους διαπρεπείς προγόνους του. O Φαναριώτης προπάππος του Πέτρος Kαβάφης (1740-1804) διετέλεσε Γραμματέας του Oικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ ο επίσης Φαναριώτης προ-προπάππους του Iωάννης Kαβάφης (1701-1762) διετέλεσε κυβερνήτης του Iασίου. Kοσμοπολίτης λοιπόν εξ απαλών ονύχων θα λέγαμε αφού οι οικογενειακές του ρίζες απλώνονταν από την Kωνσταντινούπολη στην Aλεξάνδρεια και από την Tραπεζούντα στο Λονδίνο (αλλά και τη Xίο, την Tεργέστη, τη Bενετία και τη Bιέννη), ο Kαβάφης ήταν ο βενιαμίν μιας πολυμελούς οικογένειας: είχε έξι μεγαλύτερους αδελφούς, ενώ δύο ακόμη αδέλφια (ένα αγόρι και το μοναδικό κορίτσι) πέθαναν βρέφη στην Aλεξάνδρεια. Στην αυτοβιογραφία του ο ποιητής γράφει: «Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά γεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια...».

«Του μέλλοντος οι μέρες στέκοντ\' εμπροστά μας
σα μια σειρά κεράκια αναμμένα -
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.
Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λιωμένα, και κυρτά.
Δεν θέλω να τα βλέπω με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κοιτάζω τ\' αναμμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβηστά κεριά πληθαίνουν». (Κεριά)(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Με γλώσσα ιδιότυπη, οξύτατη σκέψη, βαρυθυμία και σοβαρότητα, μα και εκλεπτισμένη ευαισθησία απογυμνώνει τον ποιητικό λόγο από παραδοσιακά σχήματα (ομοιοκαταληξία κ.τ.λ) και αποδίδει εύστοχα τις σκέψεις του. Πολλές φορές με ειρωνία.
Γράφει στη « Μελαγχολία»:

«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρηση καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.
Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε για λίγο να μη νιώθεται η πληγή».
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Η διαχρονικότητα, ο βαθύς στοχασμός, η ωμή αλήθεια διακατέχουν το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή και με κάνουν να ομολογήσω ότι ιδιαίτερα δυσκολεύτηκα στην επιλογή των ποιημάτων που πλαισιώνουν αυτό το σημείωμα που κλείνει με « Τα τείχη»:

«Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ έκλεισαν από τον κόσμον έξω».
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου
vamvouramar@gmail.com



Ποίηση και ζωή
Ημέρα ποίησης, ημέρα των ποιητών, μαζευόμαστε και τα λέμε, τιμούμε κάποιον, ξεχνούμε πολλούς. Κι όταν πεθάνει ο ποιητής τον προσεγγίζουμε περισσότερο. Όμως, οι στίχοι των ποιητών είναι γύρω, είναι μέσα μας, γιατί είναι η ζωή μας που έγινε λέξεις. Έτσι για να συμβαδίσουμε με τους στίχους του Τάκη Βαρβιτσιώτη που γράφει «Ο ποιητής τα πράγματα ονομάζοντας/ Τα σώζει απ\' το θάνατο» ανθολογούμε στίχους που μιλούν για το σήμερα μέσα από τη χθεσινή γραφή τους.


Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ\' ευχήν στην Αποικία
δεν μέν\' η ελάχιστη αμφιβολία,
και μ\' όλο που οπωσούν τραβούμ\' εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.
Κ.Π. Καβάφης

Με ζήλο στα σκολειά της προδοσίας
του σάπιου αιώνα σέπεται η γενιά!
Χαίρονται της σκλαβιάς την ξεγνοιασιά
και τρέμουν του λαού την παρουσία.
Κώστας Βάρναλης

Πόσον λείπει, στοχασθείτε,
πόσο ακόμα να παρθεί
πάντα η νίκη, αν ενωθείτε,
πάντα εσάς θ\' ακολουθεί.
Διονύσιος Σολωμός

Ακόμα πιο κοντά και δε θα σπάσουν αν δε σπά-
σουν τώρα τα δεσμά σου
Δε θα μπορούμε να ρωτήσουμε τη διψασμένη αγω-
νία μας:
Γιατί δεν πεθαίνουνε πια αυτές οι μέρες που μας
λεηλάτησαν τόσο;
Μανόλης Αναγνωστάκης

Ακόμα δε μιλήσαμε καθαρά
μα κάποτε θα τα πούμε
έξω από τα δόντια.
Φτάνει μονάχα να μην είναι
κατόπιν εορτής
Τίτος Πατρίκιος

Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε κατά πού προχωρούμε,
όχι καθώς ο πόνος μας το θέλει και τα πεινασμένα παι-
δια μας
και το χάσμα της πρόσκλησης των συντρόφων από τον
αντίπερα γιαλό
Γιώργος Σεφέρης


η Ιστορία φυσικά
δε μας περιμένει
στη στάση του τρόλεϋ
Ν.Δ. Καρούζος

Θέλετε θησαυρούς
πολλούς διά ν΄αγοράσητε
κρότους χειρών και επαίνους,
και τ\' άπιστον θυμίαμα
της κολακείας.
Ανδρέας Κάλβος

Του τυράννου συντρίφτε τους χαλκάδες,
μα με το συντριμμό τους μη μεθήστε
πάντα η πλάση από σκλάβους κι αφεντάδες.
Κωστής Παλαμάς

Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό
αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ\' τα ξένα
βήματα
αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον
ήλιο,
αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.
Γιάννης Ρίτσος

Ήρθαν
ντυμένοι φίλοι
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
το παμπάλαιο χώμα πατώντας.
Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους.
Οδυσσέας Ελύτης


Ομπρός, παιδιά, και δε βολεί μονάχος του ν ανέβει ο ήλιος.
Σπρώχτε με γόνα και με στήθος, να τον βγάλουμε απ τη λάσπη,
σπρώχτε με στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε απ το γαίμα,
Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ\' την Ελλάδα,
Άγγελος Σικελιανός
για την αντιγραφή
Αριστείδης Καλάργαλης



21η Μαρτίου
Ημέρα της άνοιξης και της ποίησης

«Ένα παρελθόν χωρίς μέλλον»
(Απόσπασμα απ το βιβλίο του συγγραφέα : Τάκη Χατζηαναγνώστου)


Το Φεβρουάριο 1952 προκηρύχτηκε, απ την Περιηγητική Λέσχη Αθηνών, με την ευκαιρία της ερχόμενης άνοιξης, των Απόκρεω, και του ετήσιου χορού του Σωματείου, διαγωνισμός συγγραφής ποιήματος, με θέμα τις ανεμώνες. Τότε υπηρετούσα στο στρατό, σαν έφεδρος αξιωματικός, όπως είπα και πιο πάνω, στην Αγία Παρασκευή Αττικής. Μια μέρα που ήμουν με τη μονάδα μου για ασκήσεις στους λόφους του Άη-Γιάννη του Κυνηγού, προς τον Υμηττό, καθώς καθόμουν σ ένα βραχάκι και κοίταζα χαμηλά τον κεντρικό δρόμο της Αγίας Παρασκευής, που ήταν γεμάτος αμυγδαλιές ανθισμένες, έγραψα σε λιγότερο από 10 λεπτά το ποίημά μου «Ανεμώνες». Μαθαίνοντας για το διαγωνισμό, αποφάσισα κι έστειλα αμέσως στην επιτροπή το ποιηματάκι μου, με την ενδόμυχη προσδοκία, αλλά γιατί όχι και τη βεβαιότητα, ότι θα κερδίσω το πρώτο βραβείο, και έτσι θ ανακουφιζόμουν και οικονομικά, αφού θα έπιανα στο χέρι 500.000 δραχμές (πριν κοπούν απ τον Μαρκεζίνη τα μηδενικά). Τόσο ήταν το έπαθλο.
Στα μέσα Φεβρουαρίου έγινε ο μεγάλος χορός της «Περιηγητικής» στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας» και ανακοινώθηκαν τα βραβεία. Η μεραρχία μας τότε ήταν σε μεγάλη άσκηση στα βουνά της Αττικής, πάνω απ τα Σπάτα. Φυσικά δεν παραβρέθηκα στο χορό. Όμως, ανυπομονούσα να μάθω τα αποτελέσματα, κεντρισμένος απ την προσδοκία που ανέφερα παραπάνω (μια τρέλα που με βασάνισε αρκετές φορές). Γι αυτό και με την αύριο φώναξα έναν φαντάρο και τον έστειλα κάτω στο χωριό, στα Σπάτα, να πάρει και να μου φέρει μια εφημερίδα, όπου θα δημοσιεύονταν σίγουρα τα αποτελέσματα του ποιητικού διαγωνισμού. Έτσι κι έγινε. Ήρθε η εφημερίδα, την ανοίγω, και βλέπω ότι το βραβείο το πήρε ένας ανθυπολοχαγός ονόματι Π.Χατζη-κωνσταντίνου. Σοκ ! Ποιος είναι αυτός; Άρχισα να τρώγομαι. Δεν μπορεί, θα είναι λάθος το όνομα. Το βραβείο πρέπει να το πήρα εγώ. Αλλά Χατζηκωνσταντίνου ; Φωνάζω άλλον φαντάρο, τον ξαναστέλνω πίσω στο χωριό, παίρνει άλλη εφημερίδα. Αναγραφή : «το βραβείο το πήρε ο Κωνσταντίνος Χατζηπαναγιώτου». Μου ήρθε τρέλα. Δεν μπορεί να έπεσα τόσο έξω. Πείσμα. Το βραβείο πρέπει να ήταν δικό μου. Αλλά πώς θα βεβαιωνόμουν ; Το να έστελνα τρίτο φαντάρο στο χωριό να αγοράσει άλλη εφημερίδα, ήταν αδύνατο. Την άλλη μέρα παρουσιάστηκα στο συνταγματάρχη μου ονόματι Γιώργο Παλαιολόγο (αδελφό του Κλεάνθη) τότε άγνωστό μου, και ζήτησα την άδεια να κατεβώ απ το βουνό στο χωριό ο ίδιος για κάποια ανάγκη μου. Η άδεια μου δόθηκε, και κατέβηκα. Πήρα το «Έθνος», όπου έγραφε τα καλλιτεχνικά νέα ο Αχ. Μαμάκης. Και διάβασα : το βραβείο το πήρε ο Ανθυπολοχαγός Π. Χατζηαντωνίου, που υπηρετεί στην τάδε μονάδα (ήταν η δική μου), και το «ωραίο ποίημα έχει ως εξής». Και παρέθετε το ποίημά μου (το οποίο παραθέτω κι εγώ εδώ)* :

Α ν ε μ ώ ν ε ς

Κάτω, χαρούλες, κι όλο φως οι μυγδαλιές
τρελό χορό μέσα στους δρόμους αρχινίσαν
κι εδώ στους λόφους ανεμώνες αγκαλιές
μια πρώιμη άνοιξη, χιλιόχρωμη σκορπίσαν.



Μια πρώιμη άνοιξη!...Πώς φεύγουν οι καιροί...
Ήταν και τότε όπως και σήμερα ο λόφος
κι εσύ παιδούλα σαν αγάπη τρυφερή
μάζευες λούλουδα στο δειλινό χρυσόφως.

Σ\' αναθυμούμαι όπως ερχόσουν ντροπαλά
με το μικρό μπουκέτο σου γλυκιά και μόνη
κι εστάθης δίπλα μου και μου \'δωσες δειλά
μιαν ανεμώνη.

Ήταν το πρώτο βραβείο της λογοτεχνικής μου καριέρας, και μου δόθηκε από μια επιτροπή που την αποτελούσαν οι μεγάλοι της εποχής : Κλέων Παράσχος (ποιητής και κριτικός), Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος (ποιητής), Ηλίας Βενέζης (συγγραφέας ακαδημαϊκός αργότερα), και Ευάγγελος Παπανούτσος (διανοητής-φιλόσοφος)
Αξίζει να σημειώσω το ακόλουθο περιστατικό που συνέβη δυο τρεις βδομάδες αργότερα, και σχετίζεται με τις «Ανεμώνες» μου.
Δεν είχα απολυθεί ακόμα απ το στρατό, κι ένα απόβραδο, έχοντας κατεβεί απ το στρατόπεδο στην Αθήνα για δουλειά, πέρασα κι απ το μαγαζάκι του Αντώνη Αναγνωστέλλη, του ξαδέλφου μου, στου Ψυρρή, (έραβε φόντια παπουτσιών στη μηχανή του) να τον δω, και να ρωτήσω και για την οικογένεια τι κάνουν και πώς πάνε. Ήταν απασχολημένος, και περίμενα να τελειώσει τη δουλειά του, για να μιλήσουμε. Όπου, κάποια στιγμή, άνοιξε η πόρτα και μπήκε στο μικρό μαγαζί ένα γεροντάκι με μαύρο κοστούμι, γυαλισμένο απ την πολυκαιρία, και άσπρο καθαρό κολάρο. Φορούσε και μαύρο καπέλο. Ήταν λεπτός σαν δαντελένιος. Πρέπει να ήταν συνταξιούχος δάσκαλος. Κάθισε δίπλα μου προφανώς ήθελε να του ράψει ο ξάδελφός μου τα ξηλωμένα παλιά του παπούτσια. Περίμενε με υπομονή τη σειρά του. Σε μια στιγμή έσκυψε προς το μέρος μου και με ρώτησε :
«Νεαρέ, σας αρέσει η ποίηση ;»
Έγνεψα «ναι», μη δίνοντας περισσότερη σημασία στο γεροντάκι, μια και ο νους μου προφανώς ήταν αλλού. Με την άκρη του ματιού μου, ωστόσο, τον είδα να βγάζει από μια εσωτερική του τσέπη ένα μαύρο, δερμάτινο, πολυκαιρισμένο κι αυτό, πορτοφόλι, που ήταν έτοιμο να διαλυθεί, να το ανοίγει προσεκτικά, και να αποσπά από μέσα, από μια θήκη του, ένα απόκομμα εφημερίδας. Το ξεδίπλωσε αργά, κι άρχισε να διαβάζει με τρεμουλιαστή φωνή τις «Ανεμώνες» μου. Η συγκίνησή μου ήταν τόση, που μου δέθηκε ένας κόμπος στο λαιμό. Κι όταν με ρώτησε αν μου άρεσε, δεν μπόρεσα ν αρθρώσω λέξη, ούτε να του πω ότι αυτό το ποίημα ήταν δικό μου.

Έχω να προσθέσω εδώ ότι, όπως ανέφερα και λίγο πριν, ο Αχ. Μαμάκης στο ρεπορτάζ του για τη βράβευση των στίχων μου στο «Έθνος», τους δημοσίευσε κιόλας, παραθέτοντας και τη διεύθυνσή μου. Αποτέλεσμα: να λάβω αρκετά θαυμαστικά γράμματα από διαφόρους, προπάντων κυρίες και δεσποινίδες. Στα πιο πολλά απ αυτά απάντησα. Σε άλλα, όσα δεν έβρισκα ότι είχαν κάποιο ουσιαστικό ενδιαφέρον, αδιαφόρησα
Θα αναφέρω μόνο μια περίπτωση, πολύ σημαντική.
Ήταν εκείνη ενός νέου κοριτσιού, με πολλές ευαισθησίες, και, όπως είχα αντιληφθεί, πολύ καλλιεργημένου. Ήμουν κι εγώ αρκετά νέος τότε. Της ζήτησα να συναντηθούμε κάπου έξω. Αρνήθηκε. Αντίθετα με κάλεσε σπίτι της να γνωρίσω και τους γονείς της. Ερεύνησα την όλη υπόθεση. Επρόκειτο για μια εξαιρετική οικογένεια. Ο πατέρας ήταν ανώτατο διευθυντικό στέλεχος της Ιονικής Τράπεζας, και η μητέρα της υψηλής καταγωγής. Δίστασα να ανταποκριθώ σ αυτό το κάλεσμα. Φοβήθηκα ότι μπορούσε να με οδηγήσει σε απρόβλεπτους δρόμους, όπου δεν ήθελα να φτάσω, γιατί δε μου το επέτρεπε ακόμα η ηλικία μου, ούτε οι προσωπικές μου οικογενειακές συνθήκες. Αρνήθηκα. Διατήρησα μόνο μια φιλική σχέση, που κρατά ως τις μέρες μας (γράφω στις 3 Μαρτίου 2007).
Το τότε νέο κορίτσι είναι σήμερα μια σεβαστή Καθηγήτρια Πανεπιστημίου, που διδάσκει και σε πολλά ξένα Πανεπιστήμια.
= = = == = = = = == = = =

* Η περιπέτεια του ονόματός μου επαναλήφθηκε πολλές φορές, κι επαναλαμβάνεται συνέχεια. Αναφέρω εδώ την πιο σημαντική, εκείνη που μ έκανε και δαγκώθηκα από απογοήτευση : όταν γυρίστηκε σε ταινία ο «Ψαρόγιαννός» μου, και δημοσιεύτηκαν σ όλες τις εφημερίδες μεγάλα διαφημιστικά κείμενα με ειδικά σχέδια, παντού το όνομά μου σαν συγγραφέα καταχωρήθηκε ως Χατζηπαναγιώτου ποτέ Χατζηαναγνώστου.