Γράφει ο
Ευάγγελος Παυλής
Διδάκτωρ - Ερευνητής
Τμήμα Γεωγραφίας
Πανεπιστημίου Αιγαίου


Η Λέσβος είναι ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς παρατήρησης πουλιών στην Ευρώπη, λόγω της ποικιλίας ενδημικών και μεταναστευτικών πτηνών και οικοσυστημάτων. Ο φυσικός αυτός πόρος αποτελεί κεφάλαιο, αλλά και κληρονομιά του τόπου, και, μέχρι στιγμής, η αξιοποίησή του γίνεται μόνο μέσω ορισμένων ιδιωτικών πρωτοβουλιών, ενώ η Πολιτεία κοιτάζει από μακριά
Σήμερα, με αφορμή την επένδυση του ΡΟΚΑ και τη μαζική εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις Δημοτικές Ενότητες Καλλονής και Ερεσού-Αντίσσης (περιοχές NATURA και περιοχές μικρών προστατευόμενων υγροτόπων βάσει ελληνικού νόμου), οι παρατηρητές πουλιών, μέσω του Steve Dudley, εξέφρασαν με τα παρακάτω λόγια την άποψη και τη θέση τους:
«Μπορούν οι τοπικοί άρχοντες και η ελληνική κυβέρνηση να διακινδυνεύσουν σοβαρά μια σημαντική μείωση του οικοτουρισμού κατά τη διάρκεια της τρέχουσας οικονομικής κρίσης; Είναι πρόθυμοι να αυξήσουν περαιτέρω την οικονομική εξαθλίωση των πολιτών τους από την επέκταση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης σε περιοχές όπως η Λέσβος, που έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση;[]Αν προχωρήσει η πρόταση για εγκατάσταση ανεμογεννητριών τότε αναπόφευκτα η ζημία που θα προκληθεί στο φυσικό τοπίο της Λέσβου, στην άγρια ζωή και στην τοπική οικονομία θα είναι μη αναστρέψιμη».
«Οι παρατηρητές πουλιών είναι μια δυναμική ομάδα. Αποτελούν σημαντικό έσοδο για την τοπική οικονομία της Λέσβου. Για πολλά θέρετρα και ιδίως για το σημαντικό θέρετρο παρατήρησης πουλιών στη Σκάλα Καλλονής, αποτελούν ένα ζωτικό κομμάτι της τοπικής οικονομίας με μέσο εβδομαδιαίο τοπικό όφελος περίπου 1000 ευρώ ανά παρατηρητή πουλιών (σ.σ. για την ακρίβεια, η επίσκεψή τους στο νησί διαρκεί 7-14 μέρες). Με περίπου 3.000 παρατηρητές πουλιών που επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο, σημαίνει ότι το συνολικό ετήσιο όφελος από τη διεθνή κοινότητα παρατηρητών πουλιών ανέρχεται στα 3.000.000 ευρώ. Το ποσό αυτό αυξάνεται αν συνυπολογίσουμε και εκείνους που ενδιαφέρονται για την ευρύτερη άγρια ζωή. Αυτό είναι σημαντικό, ειδικά αν σκεφτούμε ότι η δαπάνη αυτή αφορά μόνο μία ή δύο περιοχές του νησιού. Τα ετήσια έσοδα από τον οικοτουρισμό (από όλες τις ομάδες επισκεπτών που αναζητούν την άγρια ζωή) είναι πιθανώς περισσότερα από την αποζημίωση που προσφέρει η εταιρεία εκμετάλλευσης του έργου (νομίζω ότι αυτό είναι περίπου 3.700.000ευρώ)» (πηγή: http://www.lesvosbirding.com)
Η ομάδα των παρατηρητών πουλιών εμφανίζει μια ισχυρή συνοχή και αν χρειαστεί, κάνει πράξη τα λόγια της. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθεί ότι σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των Ευρωπαίων παρατηρητών πουλιών αρνείται να επισκεφτεί το νησί της Μάλτας λόγω του βάρβαρου κυνηγιού των άγριων πτηνών, για το οποίο τόσο η τοπική αυτοδιοίκηση, όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν καταπολεμάν.
Όσον αφορά την επένδυση ΡΟΚΑ, τα οφέλη--που δεν είναι ορθό να παρουσιάζονται με απόλυτους αριθμούς, αλλά μόνο με ποσοστά-- ΔΕΝ είναι πραγματικά ανταποδοτικά/ αντισταθμιστικά για τον τοπικό πληθυσμό. Είναι τα όσα προβλέπονται βάσει του ισχύοντος νόμου και των κατασκευαστικών αναγκών της επένδυσης, ενώ αφορούν ΜΟΝΟ τους κατοίκους Ερεσού-Αντίσσης και Καλλονής και όχι όλους τους κατοίκους της Λέσβου.
Τα βασικά αυτά οφέλη είναι 30 μόνιμες και αρκετές περιστασιακές θέσεις εργασίας (για 3 χρόνια, από το 2017 και μετά) που προβλέπονται από τη μελέτη της εταιρείας (η ελληνική εμπειρία έχει δείξει ότι τα νούμερα των μελετών των εταιρειών είναι πολύ μικρότερα κατά τη διάρκεια του έργου), η πρόσκαιρη (3χρονη) τόνωση του κατασκευαστικού/ οικοδομικού κλάδου και το μηνιαίο όφελος των 20 ευρώ (που σαφώς θα είναι λιγότερο ίσως και κατά 30-40% λόγω των αναμενόμενων διακυμάνσεων στην απόδοση) σε κάθε λογαριασμό της ΔΕΗ.
Παράλληλα, θα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι οι δημότες είναι εκείνοι που θα κληθούν να πληρώσουν τη διασύνδεση με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω των λογαριασμών τους (ΔΕΗ), της οποίας το κόστος είναι αρκετά μεγάλο. Επίσης, η φυσική διακύμανση της έντασης του ανέμου, οι διακυμάνσεις της μηχανολογικής κατάστασης, η φυσική φθορά, τα ατυχήματα, οι βλάβες, οι διακοπές στην παροχή ενέργειας, κ.α., αφού οι ανεμογεννήτριες δεν είναι δυνατόν να δουλεύουν πάντα με πλήρη απόδοση, θα κάνει τα οφέλη πολύ λιγότερα από 3.700.000 ευρώ ετησίως. Να συνεκτιμηθεί ότι μεγάλο μέρος των οφελών που προσφέρονται από την εταιρεία θα πηγαίνει έμμεσα στο δημότη, αφού θα αποδίδεται μέσω του Δήμου και του Κράτους (Πράσινου Ταμείου), σε αντίθεση με τα έσοδα από τον οικοτουρισμό που πηγαίνουν απευθείας στο δημότη. Ως προς το θέμα του εργοστασίου της ΔΕΗ, πρακτικά δεν είναι ακόμα δυνατή η πλήρης απεξάρτηση από την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας με τη βοήθεια της αιολικής ενέργειας, καθώς η λειτουργία των ανεμογεννητριών προϋποθέτει λειτουργία θερμοηλεκτρικών σταθμών. Συνεπώς, το εργοστάσιο της ΔΕΗ, αν και θα αποφορτωθεί, θα συνεχίσει να λειτουργεί.
Βάσει των παραπάνω, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη που προσφέρονται από την εταιρεία ΡΟΚΑΣ να είναι λιγότερα από τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη του οικοτουρισμού (παρατήρηση πουλιών, τουρισμός φύσης & άγριας ζωής). Ο οικοτουρισμός φαίνεται ότι μπορεί να πληγεί σημαντικά από την επένδυση, λόγω των ενδεχομένων επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην πλούσια πανίδα και χλωρίδα του νησιού. Αν, στα παραπάνω, προσμετρηθούν πιθανές αρνητικές επιδράσεις της επένδυσης ΡΟΚΑ σε άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο αγροτοτουρισμός, γεωτουρισμός, περιπατητικός τουρισμός, εκπαιδευτικός τουρισμός, κλπ (κίνδυνοι σε αρχαιολογικές θέσεις και σε διάσπαρτα απολιθώματα, πολλαπλασιασμός φαινομένων διάβρωσης, επίδραση στην ποιότητα των χαρακτηριστικών του τοπίου, επίδραση σε μονοπάτια, κλπ), όπως έχουν τονίσει αρκετοί επιστήμονες σχετικών αντικειμένων, τότε το πρόβλημα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο έχοντας επιπτώσεις στον τομέα της απασχόλησης, στην τοπική οικονομία και στα δημόσια έσοδα. Οι απώλειες αυτές δεν θα είναι μόνο σε αριθμούς τουριστών, αλλά θα σημάνουν αδυναμία σχεδιασμού της μελλοντικής τουριστικής ανάπτυξης σε διαφόρους τομείς, όπως και (μερική) αδυναμία προώθησης/ αξιοποίησης της πρωτογενούς μας παραγωγής μέσω του τουρισμού. Γενικότερα, ο τουρισμός ωφελεί περισσότερους οικονομικούς κλάδους, απ\' ότι η αιολική βιομηχανία, ενώ, σήμερα, υπάρχει ανάγκη προώθησης της τοπικής παραγωγής. Επιπλέον, η αναπτυξιακή κατεύθυνση/ προσανατολισμός του νησιού προς τις ειδικές/ εναλλακτικές μορφές τουρισμού και γενικότερα προς τις δραστηριότητες ήπιας μορφής, δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιου μεγέθους παρεμβάσεις στον πολιτισμικό και φυσικό του κεφάλαιο/ πόρο/ κληρονομιά. Ποιοι είναι εκείνοι, άραγε, που θα πάρουν την ΕΥΘΥΝΗ να αλλάξουν/ ακυρώσουν (είτε με οριστική απόφαση, είτε με γνωμοδοτική) την αναπτυξιακή κατεύθυνση/ προσανατολισμό του νησιού, με ποια κριτήρια και με ποιο σχεδιασμό;
Εν κατακλείδι, οι βασικές ενστάσεις δεν είναι ως προς την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας με ανεμογεννήτριες, αλλά ως προς την τεράστια κλίμακα/ μέγεθος της συγκεκριμένης επένδυσης, η οποία δεν συνάδει με την κλίμακα του πολυδιάστατου και πολυλειτουργικού ελληνικού νησιωτικού τοπίου, ούτε με την αναπτυξιακή κατεύθυνση του τόπου. Ενστάσεις επίσης υπάρχουν ως προς τα αντισταθμιστικά οφέλη, τα οποία θα πρέπει να απευθύνονται στο σύνολο του πληθυσμού, να είναι ικανοποιητικώς ανταποδοτικά, αειφόρα και μακροπρόθεσμα. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι η δημόσια διαβούλευση του έργου και η συμμετοχή του κοινού, προϋποθέτει πολύπλευρη και επαρκή ενημέρωση των πολιτών από την Πολιτεία.
Θα ήταν, λοιπόν, χρήσιμο, σωστό και πρέπον για τους αρμόδιους φορείς και τα κέντρα λήψης αποφάσεων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, εφόσον διακυβεύεται το δημόσιο συμφέρον, να διερευνήσουν προσεκτικά τα παραπάνω και να λάβουν επαρκώς υπόψη τις μελέτες και τα άρθρα των εξειδικευμένων επιστημόνων του Πανεπιστημίου Αιγαίου (κυρίως) που έχουν εκπονηθεί για το έργο «Αιγαία Ζεύξη», τα οποία συγκλίνουν σε αρκετά τους συμπεράσματα.