Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

Σε καλό δρόμο βρίσκεται μετά από πολλά χρόνια η αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος, αλλά και της ομοφοβικής και σεξιστικής βίας στην Ελλάδα μετά τις τελευταίες παρεμβάσεις της Δικαιοσύνης, το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο, τις διώξεις για ρατσιστικές επιθέσεις, αλλά και την ποινικοποίηση εν γένει των ρατσιστικών ή διακριτικών συμπεριφορών. Η κινητοποίηση αυτή βέβαια, δεν είναι τυχαία, καθώς λαμβάνει χώρα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μετά τα αλλεπάλληλα κρούσματα ρατσισμού και μισαλλοδοξίας που έκαναν την εμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια λόγω της μαζικής μετανάστευσης και του προσφυγικού ζητήματος που απασχολεί όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Σε πολλές βέβαια, από αυτές, οι επιθέσεις κατά των ξένων συνεχίζουν να αποτελούν μάστιγα, την ίδια στιγμή που ακόμη και η ποδοσφαιρική βιομηχανία της ΟΥΕΦΑ, οι μεγάλες διαφημιστικές εταιρείες, ακόμη και οι μεγάλοι σταρ των κάθε λογής θεαμάτων, έχουν στρατευθεί ποικιλοτρόπως κατά της ρατσιστικής βίας. Στην Ελλάδα, όπου η ανοχή κράτησε πολλά χρόνια και οι επιθέσεις σε βάρος μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο ήταν επί μια τουλάχιστον εξαετία σε ημερήσια διάταξη, οι διώξεις κατά της Χρυσής Αυγής, οι προφυλακίσεις μελών, στελεχών και βουλευτών της αλλά και η στοχοποίηση πλέον των ρατσιστικών επιθέσεων, έδωσαν μια πρόσκαιρη ανάσα -σε συνδυασμό και με το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο-  στη βασανισμένη ζωή των κοινωνικών μειοψηφιών, που μαζί με τους κάθε λογής «διαφορετικούς» έχουν γίνει στόχος της ρατσιστικο-εθνικιστικής βίας με πατριωτικό πρόσημο.

Στην κατεύθυνση, λοιπόν, της προόδου σε  αυτά τα σοβαρά ζητήματα που ταλανίζουν τη χώρα εδώ και χρόνια, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εξέφρασε, σε πρόσφατη ανακοίνωσή του, την ικανοποίησή του για τις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις που κινούνται στην κατεύθυνση της καταπολέμησης των εγκλημάτων μίσους, καθώς διευκολύνουν αφενός τα θύματα και τους ουσιώδεις μάρτυρες να καταγγείλουν τα σε βάρος τους περιστατικά και αφετέρου διευρύνουν τη δυνατότητα διερεύνησης του ρατσιστικού κινήτρου από τις διωκτικές αρχές. Το Δίκτυο, πάντως, επισημαίνει, πως μετά μια περίοδο ύφεσης, διαφαίνεται επάνοδος των εγκλημάτων που τελούνται λόγω εθνικής ή εθνοτικής προέλευσης, θρησκείας, χρώματος, σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. Για τους λόγους αυτούς, καταθέτει συγκεκριμένες συμπληρωματικές προτάσεις, δεδομένου ότι βασικότερη παράμετρος στις νομοθετικές ρυθμίσεις είναι η ουσιαστική και απρόσκοπτη εφαρμογή τους, που δεν είναι πάντα αυτονόητη. Οι προτάσεις αυτές λειτουργούν συμπληρωματικά και βοηθούν στην αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου.

Προστασία θυμάτων και ουσιωδών μαρτύρων

Στα τρία πλέον χρόνια λειτουργίας του, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας έχει πολλάκις επισημάνει ότι η ρατσιστική βία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, χωρίς εγγυήσεις για τη δυνατότητα καταγγελίας. Oι διατάξεις περί προστασίας αλλοδαπών θυμάτων (ΚΥΑ 30651/2014), δηλαδή η πρόβλεψη αναστολής της απόφασης κράτησης και απέλασης των θυμάτων και ουσιωδών μαρτύρων, καθώς και θέσπιση ειδικού καθεστώτος άδειας παραμονής για το διάστημα που είναι αναγκαίο για τη δίωξη και καταδίκη των δραστών, ήταν ένα θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Το Δίκτυο επισημαίνει την αναγκαιότητα ενσωμάτωσης της ρύθμισης αυτής στον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης, ώστε να αποκτήσει το νομικό κύρος που της αρμόζει. Επισημαίνει ταυτόχρονα την ανάγκη α) αποχής από τη δίωξη για παράνομη είσοδο και β) απαγόρευσης της σύλληψης και της διοικητικής κράτησης του καταγγέλλοντος μάρτυρα για το διάστημα που μεσολαβεί από την καταγγελία έως την έκδοση της ειδικής εισαγγελικής πράξης, ώστε τα θύματα αφενός να μην αντιμετωπίζουν τις συνέπειες μίας τέτοιας ποινικής διαδικασίας και της ενδεχόμενης δευτερογενούς θυματοποίησης, όταν προσέρχονται στις αρχές για να καταγγείλουν και αφετέρου να ενθαρρύνονται να προβούν στις σχετικές καταγγελίες.

Διερεύνηση ρατσιστικού κινήτρου

Μέχρι πρότινος, το ρατσιστικό κίνητρο λαμβανόταν υπόψη στο στάδιο επιμέτρησης της ποινής, με αποτέλεσμα τόσο οι διωκτικές, όσο και οι εισαγγελικές αρχές, να μην το λαμβάνουν υπόψη στο αρχικό στάδιο διερεύνησης και δίωξης του αδικήματος, κρίνοντας ότι αφορά αποκλειστικά το μετά την τυχόν κατάγνωση της ενοχής στάδιο. Χαρακτηριστικό, αλλά όχι μοναδικό, παράδειγμα, είναι η ποινική διερεύνηση και δίωξη για τη δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν. Συνεπώς, η θέσπιση γενικής επιβαρυντικής περίστασης για τα εγκλήματα με ρατσιστικό κίνητρο (81Α Π.Κ.), αποτελεί σαφώς ένα μήνυμα προς τις οργανωμένες ομάδες ρατσιστικής βίας και, επομένως, αποτελεί επίσης, σύμφωνα με το Δίκτυο, θετική εξέλιξη. Η πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση καθιστά πλέον αναγκαία τη δίωξη των ρατσιστικών εγκλημάτων επί τη βάσει της συγκεκριμένης αξιόποινης πράξης του Π.Κ συνδυαστικά με τη γενική επιβαρυντική περίσταση που προβλέπεται από το 81Α Π.Κ. Κατά συνέπεια καθίσταται, πλέον, ακόμη περισσότερο αναγκαία η διερεύνηση της ύπαρξης ρατσιστικού κινήτρου τόσο στο στάδιο της διαταχθείσας από την Εισαγγελία προκαταρκτικής εξέτασης, όσο και στο στάδιο της αυτεπάγγελτης αστυνομικής προανάκρισης. Δεδομένων των ανωτέρω, υπενθυμίζεται η ανάγκη διασφάλισης της εφαρμογής της με αριθμό 7100/4/3 από 24.5.2006 εγκυκλίου της ΕΛ.ΑΣ. σχετικά με την υποχρέωση διερεύνησης ρατσιστικού κινήτρου, συλλογής σχετικών στοιχείων, καταγραφής ή/και αναφοράς από τους αστυνομικούς βάσει ειδικής φόρμας, ανεξαρτήτως από την κατάθεση μήνυσης, κάθε περιστατικού σε βάρος ατόμου λόγω εθνικής ή εθνοτικής προέλευσης, χρώματος, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Μάλιστα, το Δίκτυο προτείνει την επικαιροποίηση της ανωτέρω εγκυκλίου, λαμβανομένων υπόψη των πρόσφατων νομοθετικών ρυθμίσεων. Επίσης, θεωρείται αναγκαία μία νομοθετική πρόβλεψη που θα εξασφαλίζει την αυτεπάγγελτη δίωξη όλων των αξιόποινων πράξεων που τελούνται με ρατσιστικό κίνητρο, καθώς και την απαλλαγή από το παράβολο για τα θύματα.

Αρμοδιότητα Γραφείων και Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας επισημαίνει τέλος, ως θετική τη συμπερίληψη του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου στον πρόσφατα ψηφισθέντα Ν.4285/2014. Δεδομένου ότι βασικότερο διακύβευμα παραμένει η καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους και δεδομένης της διαφαινόμενης αύξησης των περιστατικών ομοφοβικής και τρανσοφοβικής βίας, επισημαίνεται και πάλι η ανάγκη ρητής συμπερίληψης του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου στην αρμοδιότητα των Γραφείων και Τμημάτων Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας.