Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) δημοσίευσε την ετήσια επικαιροποιημένη έκθεση AIDA (Asylum Information Database) 2018 για την κατάσταση του προσφυγικού στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (European Council on Refugeesand Exiles-ΕCRE).

Η επικαιροποιημένη έκθεση για την Ελλάδα συνιστά μια τεκμηριωμένη καταγραφή των εξελίξεων στο ελληνικό σύστημα ασύλου και υποδοχής την χρονιά που πέρασε. Περιέχει στατιστικά στοιχεία αλλά και αξιολόγηση των πρακτικών που αφορούν στις διαδικασίες ασύλου, τις συνθήκες υποδοχής, την κράτηση των αιτούντων άσυλο, καθώς επίσης και τα δικαιώματα των αναγνωρισμένων προσφύγων.

Η κατάσταση με τους πρόσφυγες παραμένει κρίσιμη στην Ελλάδα, με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό προσφύγων, τον συνωστισμό στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, αλλά και τις πολύ άσχημες συνθήκες διαβίωσης στα hotspots. Ας δούμε ένα μεγάλο μέρος από τα στοιχεία που παρέχει η έκθεση AIDA.

Αφίξεις προσφύγων

Στην έκθεση AIDA για την Ελλάδα το 2018 αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το 2018 σημειώθηκαν 32.494 αφίξεις από τη θάλασσα, σε σύγκριση με 29.718 αφίξεις το 2017. Η πλειονότητα των νεοεισερχόμενων ήταν από τo Αφγανιστάν(26%), τη Συρία (24%) και το Ιράκ (18%). Οι γυναίκες (23%) και τα παιδιά (37%) αποτελούσαν περισσότερο από το μισό των νέων αφίξεων, ενώ το 40% ήταν ενήλικοι άνδρες. Επιπροσθέτως, 18.014 αφίξεις έλαβαν χώρα το 2018 μέσω των ελληνοτουρκικών χερσαίων συνόρων του Έβρου, σε σύγκριση με 6.592 αφίξεις το 2017.

Αιτήσεις διεθνούς προστασίας

Ενώ ο αριθμός των αιτήσεων διεθνούς προστασίας στην ΕΕ μειώθηκε κατά 10% σε σύγκριση με το 2017, ο αριθμός των αιτήσεων που κατατέθηκαν ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου στην Ελλάδα, αυξήθηκε κατά 14%, 66.969 το 2018 σε σύγκριση με 58.642 το 2017. Στην Ελλάδα κατατέθηκε το 11% του συνολικού αριθμό αιτήσεων που κατατέθηκε στην ΕΕ, με συνέπεια η Ελλάδα να είναι το τρίτο κατά σειρά κράτος-μέλος με τον μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων, μετά την Γερμανία (28%) και τη Γαλλία (19%). Το 2018, οι πολίτες Συρίας συνεχίζουν να είναι η πιο πολυπληθής ομάδα αιτούντων άσυλο με 13.390 αιτήσεις. Σημαντική αύξηση σημειώθηκε το 2018 στον αριθμό αιτήσεων ασύλου που κατατέθηκαν από πολίτες Τουρκίας, σε σύγκριση με 1.827 αιτήσεις το 2017 και 189 αιτήσεις το 2016.

Μη βιώσιμος ο τρόπος προσέγγισης «hotspot»

Το 2018 ήταν το τρίτο έτος εφαρμογής της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, παρά το γεγονός ότι αρχικά είχε παρουσιαστεί ως ένα «προσωρινό και έκτακτο μέτρο». Η Διάταξη του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την οποία το Δικαστήριο απεφάνθη ότι «η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, όπως δημοσιοποιήθηκε μέσω του δελτίου Τύπου 144/16, δεν μπορεί να θεωρηθεί πράξη εκδοθείσα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ή από άλλο θεσμικό ή άλλο όργανο ή οργανισμό της EE, ούτε να θεωρηθεί ότι αποκαλύπτει την ύπαρξη ανάλογης πράξης», κατέστη οριστική τον Σεπτέμβριο του 2018, καθώς η προσφυγή κατά της αρχικής απόφασης απερρίφθη. Ο Οργανισμός της ΕΕ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα (FRA) υπογράμμισε ότι «τα τελευταία τρία χρόνια κατέδειξαν ότι ο τρόπος με τον οποίο η προσέγγιση hotspot' εφαρμόζεται στην Ελλάδα δεν είναι βιώσιμος από την άποψη των θεμελιωδών δικαιωμάτων». Από την έναρξη εφαρμογής της Κοινής Δήλωσης στις 20 Μαρτίου 2016 μέχρι και την 31 Δεκεμβρίου 2018, 1.484 πολίτες τρίτων χωρών επέστρεψαν στην Τουρκία στη βάση της Δήλωσης. Εξ αυτών, 337 ήταν πολίτες Συρίας. Οι 36 από αυτούς επέστρεψαν σε συνέχεια δευτεροβάθμιας απορριπτικής απόφασης, με την οποία η αίτησή τους θεωρήθηκε ως απαράδεκτη κατ' εφαρμογή της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας.

Χρόνος διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου

Ο μέσος χρόνος διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου σε πρώτο βαθμό το 2018 ήταν περίπου 8,5 μήνες, 42 ημέρες κατά μέσο όρο μεταξύ προ-καταγραφής και καταγραφής και 216 ημέρες κατά μέσο όρο μεταξύ καταγραφής και έκδοσης απόφασης στον α' βαθμό. Από το σύνολο των 58.793 αιτήσεων που εκκρεμούσαν στο τέλος του 2018, σε 47.325 (80,5%) περιπτώσεις η προσωπική συνέντευξη δεν είχε λάβει χώρα. Επιπλέον, για περισσότερες από τις μισές των αιτήσεων που εκκρεμούσαν στο τέλος του χρόνου, η συνέντευξη είχε προσδιοριστεί σε χρόνο τουλάχιστον έξι μήνες μετά την πλήρη καταγραφή: σε 10.095 (21,3%) υποθέσεις η συνέντευξη είχε προσδιοριστεί το δεύτερο εξάμηνο του 2019, ενώ σε 15.640 (33%) υποθέσεις η συνέντευξη είχε προσδιοριστεί μετά το 2019. Συνεπώς, ο αριθμός των αιτήσεων που εκκρεμούν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα είναι πιθανόν να αυξηθεί στο μέλλον.

Κράτηση αιτούντων ασύλου

Στατιστικά

O συνολικός αριθμός αποφάσεων κράτησης που εκδόθηκαν το 2018 ήταν 31.126, σε σύγκριση με 25.810 το 2017. Ο συνολικός αριθμός αιτούντων άσυλο που τέθηκαν υπό κράτηση κατά την διάρκεια της χρονιάς ήταν 18.204, σχεδόν διπλάσιος αριθμός από το 2017 (9.534). Ο συνολικός αριθμός των πολιτών τρίτων χωρών υπό κράτηση στο τέλος του 2018 ήταν 2.933. Εξ αυτών, 835 (28,4%) άτομα κρατούνταν σε αστυνομικά τμήματα. Επιπλέον, από το συνολικό αριθμό των 2.933 κρατουμένων στο τέλος του 2018, 1.815 ήταν αιτούντες άσυλο.

Χώροι κράτησης

Υπήρχαν 8 κέντρα κράτησης σε λειτουργία στην Ελλάδα στο τέλος του 2018. Τα αστυνομικά τμήματα συνέχισαν να χρησιμοποιούνται για παρατεταμένη κράτηση.

Συνθήκες κράτησης

Οι συνθήκες κράτησης στα προαναχωρησιακά κέντρα σε πολλές περιπτώσεις δεν πληρούν τα βασικά πρότυπα, μεταξύ άλλων εξαιτίας του σχεδιασμού τους, που παραπέμπει σε σωφρονιστικό κατάστημα. Τα αστυνομικά τμήματα και άλλα αστυνομικά κρατητήρια, τα οποία από τη φύση τους δεν είναι κατάλληλα για κράτηση πάνω από 24 ώρες, συνεχίζουν να υπολείπονται των βασικών στάνταρντ. Συνολικά, οι ιατρικές υπηρεσίες που παρέχονται στα προαναχωρησιακά κέντρα είναι ανεπαρκείς σε σύγκριση με τις υφιστάμενες ανάγκες. Στο τέλος του 2018, από τις 20 θέσεις γιατρών που είχαν προκηρυχθεί, είχαν καλυφθεί μόνο οι 9. Δεν υπήρχε γιατρός στα προαναχωρησιακά κέντρα του Παρανεστίου, της Λέσβου και της Κω, ενώ δεν υπήρχε ψυχίατρος σε κανένα από τα κέντρα στο τέλος του 2019. Ιατρικές υπηρεσίες δεν παρέχονταν στα αστυνομικά τμήματα.