Τάσεις μείωσης παρουσιάζουν διαχρονικά το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ από τους 16χρονους μαθητές στην Ευρώπη, ωστόσο υπάρχει ανησυχία σχετικά με τη δυνητικά υψηλού κινδύνου χρήση κάνναβης και τις προκλήσεις που θέτουν νέες εξαρτητικές συμπεριφορές.

Αυτά είναι μερικά από τα ευρήματα που δημοσιοποιήθηκαν στη νέα Έκθεση του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος «European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs» (ESPAD).

Η Έκθεση, που δημοσιεύθηκε σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (EMCDDA), βασίζεται στα ευρήματα επιστημονικής έρευνας, η οποία διενεργήθηκε το 2019 σε 35 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων 25 Κρατών Μελών της ΕΕ.

Η έρευνα του 2019 αποτέλεσε τον έβδομο κατά σειρά κύκλο συλλογής δεδομένων που το διεθνές πρόγραμμα ESPAD διενεργεί από το 1995. Στην πανευρωπαϊκή έρευνα συμμετείχαν συνολικά 99.647 16χρονοι μαθητές, συμπληρώνοντας ένα ανώνυμο ερωτηματολόγιο στις τάξεις τους.

Η Ευρωπαϊκή Έκθεση ESPAD 2019 περιλαμβάνει στοιχεία για τις συμπεριφορές και τις αντιλήψεις των μαθητών σχετικά με ένα ευρύ φάσμα ουσιών, μεταξύ των οποίων τον καπνό, το αλκοόλ, τις παράνομες ουσίες, καθώς και για ουσίες οι οποίες βρίσκονται νόμιμα στο εμπόριο, όπως τα ψυχοδραστικά φάρμακα, οι εισπνεόμενες και οι «νέες» ψυχοδραστικές ουσίες. Στην Έκθεση παρουσιάζονται επιπλέον ευρήματα για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια, καθώς και τo στοιχηματισμό (τζόγο).

Στην έρευνα του 2019 συμμετείχε στην Ελλάδα πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 17.733 μαθητών ηλικίας 16-18 ετών, εκ των οποίων οι 5.988 ήταν 16χρονοι. Η έκθεση με τα εθνικά αποτελέσματα για όλες τις ηλικιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων ανά Περιφέρεια και Νομό, θα δημοσιοποιηθεί από το ΕΠΙΨΥ στα μέσα Δεκεμβρίου 2020.

Ακολούθως καταγράφονται τα αποτελέσματα της έρευνας για την χώρα μας:

Αλκοόλ

Στην Ελλάδα, η πρόσβαση στο αλκοόλ θεωρείται «εύκολη» μεταξύ των 16χρονων κι η κατανάλωσή του διαδεδομένη. Ωστόσο, στους δείκτες προβληματικής κατανάλωσης, η χώρα μας βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 35 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα. Συγκεκριμένα, υψηλότερο ποσοστό 16χρονων στην Ελλάδα θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση στο αλκοόλ (91%) και σε υψηλότερο ποσοστό έχουν ήδη καταναλώσει (89%) ή κατανάλωσαν πολύ πρόσφατα αλκοόλ (62%), αλλά στην «υπερβολική» κατανάλωση (και την πολύ πρόσφατη μέθη (10%) τα ποσοστά στη χώρα μας βρίσκονται κοντά, αλλά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Κάπνισμα

Για την πρόσβαση στα τσιγάρα, αυτή θεωρείται «εύκολη» για τη μεγάλη πλειονότητα των εφήβων, αλλά το κάπνισμα είναι λιγότερο διαδεδομένο στη χώρα μας απ' ό,τι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι, μολονότι υψηλότερο ποσοστό 16χρονων στην Ελλάδα θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση σε τσιγάρα (65%), σε χαμηλότερο ποσοστό αναφέρουν πολύ πρόσφατο (15%) ή καθημερινό κάπνισμα (8,1%), συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Ένας στους 3 (35%) 16χρονους έχει ήδη χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό τσιγάρο και ένας στους 9 (11%) ανέφερε άτμισμα πολύ πρόσφατα (μέσα στις 30 τελευταίες ημέρες). Ωστόσο, τα παραπάνω ποσοστά είναι στην Ελλάδα σχετικά χαμηλότερα συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Παράνομες ουσίες

Όπως έχει ήδη παρουσιαστεί σε ειδική αναφορά του ΕΠΙΨΥ που δημοσιεύθηκε το Μάιο του 2020, η συντριπτική πλειονότητα των 16χρονων (91%) δεν έχει πειραματιστεί με κάποια παράνομη ουσία. Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας ανέφερε το 2019 ένας στους 11 (9,4%) 16χρονους, ποσοστό χαμηλότερο συγκριτικά με τις περισσότερες από τις ευρωπαϊκές χώρες (17% ο ευρωπαϊκός μέσος όρος). Μάλιστα, αν εξαιρεθεί η κάνναβη, η οποία αποτελεί την επικρατέστερη ουσία, το ποσοστό της χρήσης για την κάθε μια ξεχωριστά από τις παράνομες ουσίες που μετρούνται στην έρευνα ESPAD δεν ξεπερνά στη χώρα μας το 1,5% -με τα ποσοστά αυτά επιπλέον να παραμένουν διαχρονικά σταθερά χαμηλά.

Ηρεμιστικά & υπνωτικά χάπια

Αναφορικά με την μη-συνταγογραφημένη χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών από τους 16χρονους αυτή είναι χαμηλότερη (3,5% έναντι 6%), αλλά εκείνη των παυσίπονων είναι οριακά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (5,0% έναντι 4,0%), ενδεικτικό του ότι η σχέση των εφήβων με τα ψυχοδραστικά φάρμακα που κυκλοφορούν νόμιμα στο περιβάλλον τους δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί. Δεν θα πρέπει επίσης, να υποτιμηθεί ούτε και η χρήση των συνθετικών κανναβινοειδών (ανήκουν στην κατηγορία των «νέων ψυχοδραστικών ουσιών), η οποία το 2019 αναφέρθηκε στην Ελλάδα σε ποσοστό 3,3% (3,1% σε μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο).

Τζόγος

Η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή των χωρών, με τα υψηλότερα ποσοστά στον τζόγο. Συγκεκριμένα, ένας στους 3 16χρονους έχει στοιχηματίσει χρήματα τουλάχιστον μία φορά μέσα στους τελευταίους 12 μήνες (33%) έναντι σχεδόν ενός στους 4% (22%) σε μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Βέβαια, τα υψηλότερα ποσοστά στη χώρα μας περιορίζονται μόνο στην κατηγορία λοταρίες/κληρώσεις (74% επί όσων στοιχημάτισαν στην Ελλάδα, έναντι 49% πανευρωπαϊκά) και όχι, για παράδειγμα, στην κατηγορία προβλέψεις σε αθλήματα (30% επί όσων στοιχημάτισαν στην Ελλάδα έναντι 45% πανευρωπαϊκά), ενδεικτικό του ότι η ενασχόληση των εφήβων με τον τζόγο περνά και μέσα από συνήθειες τζόγου που εκτείνονται ευρύτερα στην οικογένεια ή συνδέονται με συγκεκριμένες εποχές του έτους (π.χ., λαχεία εορταστικών περιόδων).

Ηλεκτρονικά παιχνίδια

Η Ελλάδα, τέλος, εμφανίζει από τα χαμηλότερα ποσοστά πανευρωπαϊκά στην ενασχόληση των 16χρονων με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, και σχετικά χαμηλότερα ποσοστά στην ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε πρόκειται για τις καθημερινές, είτε τα Σαββατοκύριακα ή τις αργίες.

Συγκεκριμένα, σχεδόν οι μισοί (46%, έναντι 60% σε ευρωπαϊκό επίπεδο) παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια τις καθημερινές και σχεδόν τρεις στους 5 (57%, έναντι 69%) παίζουν Σαββατοκύριακα ή αργίες. Σε όλες τις περιπτώσεις κυρίως τα αγόρια.