Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Τι πιστεύουν Έλληνες και Τούρκοι για τις σχέσεις των δύο χωρών; Πώς βλέπουν οι μεν τους δε; Πόσα ξέρουν οι μεν για τους δε, πού συμφωνούν και πού διαφωνούν, πόσο μοιάζουν, πόσο και πού διαφέρουν;

Σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα κλήθηκαν να απαντήσουν πολίτες και των δύο χωρών, σε μία προσπάθεια να αποτυπωθεί η εικόνα που έχουν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στις μεταξύ τους σχέσεις.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που περιγράφονται παρακάτω, υπάρχει σαφής θέληση για ειρηνική επίλυση των διαφορών και διευθέτηση των διαφωνιών σε όλα τα επίπεδα.

Βέβαια, η προσέγγιση Ελλάδας και Τουρκίας στην κατεύθυνση οριστικής επίλυσης των διαφορών δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Ειδικά από την στιγμή που οι όποιες διαφορές ενισχύονται από εθνικιστικές ομάδες και φανατικούς και από τις δύο πλευρές.

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος παρά την διαφαινόμενη άβυσσο στις τοποθετήσεις των κυβερνήσεων των δύο χωρών. Εξάλλου, οι πολίτες είναι αυτοί που σε τελευταία ανάλυση προκρίνουν τις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν. Το ότι δεν τους δίδεται η απαραίτητη σημασία από τις κυβερνήσεις, αυτό είναι άλλο θέμα.

Δύο δημοσκοπικές έρευνες

Το Πρόγραμμα Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, λοιπόν, σχεδίασε μια έρευνα κοινής γνώμης που καταγράφει τις στάσεις και τις απόψεις των πολιτών για τα ελληνοτουρκικά θέματα και τις σχέσεις των δύο χωρών, η οποία έτρεξε ταυτόχρονα σε Ελλάδα και Τουρκία.

Με τη στήριξη της διαΝΕΟσις, οι δύο δημοσκοπικές έρευνες διεξήχθησαν από την MRB στην Ελλάδα και την KONDA στην Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2021, με τη συμμετοχή 1.022 Ελλήνων και 1.163 Τούρκων πολιτών.

Έλληνες και Τούρκοι την ίδια χρονική περίοδο, απάντησαν στις ίδιες ερωτήσεις, ενώ ταυτόχρονα, πραγματοποιήθηκε και μια ποιοτική έρευνα με δώδεκα εις βάθος συνεντεύξεις με Έλληνες ειδικούς επί των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Τα βασικά συμπεράσματα καταγράφηκαν από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη, ο οποίος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η έρευνα αναδεικνύει δύο κοινωνίες σε μετάβαση, οι οποίες ενδιαφέρονται να αναπροσδιορίσουν τις μεταξύ τους σχέσεις υπό το βάρος των υπαρκτών χρονιζόντων διμερών προβλημάτων ειρηνικά αλλά και των εσωτερικών κοινωνικών δυναμικών».

Συμπεράσματα

Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν στα ερωτήματα, η Τουρκία παραμένει παρούσα στον ελληνικό δημόσιο διάλογο με εντονότερο τρόπο απ' ό,τι η Ελλάδα στον τουρκικό δημόσιο διάλογο.

Οι διμερείς διαφορές, όμως, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο προκρίνονται ως το σοβαρότερο πρόβλημα στις διμερείς σχέσεις.

Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα αφορά την ειρηνική συμβίωση των λαών των δύο γειτονικών χωρών.

Αμφότερες οι δημοσκοπήσεις αναδεικνύουν ότι Έλληνες και Τούρκοι πολίτες προκρίνουν την επίλυση των διμερών διαφορών με ειρηνικά μέσα, μολονότι διαφωνούν ως προς τη διάγνωση των ευθυνών για την απουσία λύσης.

Έτσι, σύμφωνα με τα στοιχεία, 59% των Ελλήνων και 70% των Τούρκων ερωτηθέντων θεωρούν ότι οι ελληνοτουρκικές διαφορές μπορούν να επιλυθούν ευκολότερα με διάλογο και συνεννόηση. 68% των Ελλήνων και 73% των Τούρκων θεωρούν ότι οι Τούρκοι/οι Έλληνες είναι γείτονες και πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος φιλικής συμβίωσης μαζί τους.

Ενώ και τις δύο χώρες εμφανίζεται να τις ανησυχεί το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου, αυτή η ανησυχία αποτυπώνεται ισχυρότερη στην ελληνική παρά στην τουρκική κοινή γνώμη.

Σε αμφότερες τις χώρες υπάρχει δυσπιστία ως προς τον μεσολαβητικό ρόλο που μπορεί να παίξει η διεθνής κοινότητα (διεθνείς οργανισμοί και μεγάλες δυνάμεις) για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών.

Ενώ η πλειονότητα της τουρκικής κοινής γνώμης δηλώνει την υποστήριξή της στην ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αντίθεση της πλειονότητας της ελληνικής κοινής γνώμης στην ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει ότι η στρατηγική που μετέτρεπε την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας σε εργαλείο για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών δεν θεωρείται πλέον ρεαλιστική.

Ο ιδεολογικός άξονας δεξιάς-αριστεράς φαίνεται πάντως, ότι λειτουργεί προγνωστικά για τις απόψεις των πολιτών σε αμφότερες τις χώρες αναφορικά με τις διμερείς σχέσεις.

Παρά το γεγονός ότι η σημασία που αποδίδουν η ελληνική και τουρκική κοινή γνώμη στο Κυπριακό φθίνει, είναι ενδιαφέρον ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων και στις δύο χώρες συμφωνούν στη λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας.

Σύμφωνα επίσης με τα στοιχεία των δύο δημοσκοπήσεων, οι νέοι, καθώς και οι πολίτες υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου σε Ελλάδα και Τουρκία, διάκεινται ευμενέστερα προς τη γείτονα χώρα.

Η θρησκεία παραμένει καταλυτικό σημείο ταυτοτικής αναφοράς σε Ελλάδα και Τουρκία και επηρεάζει καίρια και τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις για τη γείτονα.

Η τουρκική κοινή γνώμη διατηρεί μια αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση, η οποία τελεί σε δυσαρμονία με τα θεμελιώδη μεγέθη της τουρκικής οικονομίας αλλά και τις επιδόσεις του πολιτικού συστήματος κατά τα τελευταία έτη, όπως προέκυψε και από τα πορίσματα των εις βάθος ποιοτικών συνεντεύξεων.

Τα πορίσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας κατακερματισμένης κοινωνίας στην Τουρκία, γεωγραφικώς και ιδεολογικώς, όπως προέκυψε και από τις εις βάθος ποιοτικές συνεντεύξεις.

Σύμφωνα, τέλος, με την εκτενή ανάλυση του Διευθύνοντος Συμβούλου της MRB Hellas Δημήτρη A. Μαύρου, προκύπτουν δύο βασικά συμπεράσματα:

Τα μεγέθη, η γεωστρατηγική θέση των δύο χωρών, η ιστορική εξέλιξη των δύο λαών και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κάθε χώρα στο διεθνές περιβάλλον καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις και τις στάσεις της πλειοψηφίας των πολιτών σε κάθε χώρα με μεγάλη δόση ρεαλισμού.

Το δίδυμο ερευνητικό πρόγραμμα ανέδειξε τις διαφορές που υπάρχουν αλλά ανέδειξε και πολλά σημεία σύγκλισης, καθώς και την πλειοψηφική τάση για ειρηνική συνύπαρξη των δύο λαών.