Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η κλιματική αλλαγή έχει πλέον δείξει και αφήσει με τον πιο εμφανή τρόπο τα σημάδια της σε όλον τον πλανήτη. Τα έκτακτα καιρικά φαινόμενα, οι καταστροφικές πλημμύρες, η κάθετη αύξηση της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των πάγων είναι από τα πιο χαρακτηριστικά σημάδια των τελευταίων ετών, με αποκορύφωμα τον φετινό χειμώνα, όπου ουσιαστικά οι θερμοκρασίες μόνο χειμωνιάτικες δεν ήταν.

Ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα που έχει προκύψει από την μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας είναι και οι δασικές πυρκαγιές, που τόσο καλά γνωρίζουμε στην χώρα μας.

Πλέον, όμως, είναι ένα φαινόμενο που απειλεί ανοιχτά ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς το προηγούμενο καλοκαίρι η κατάσταση ήταν εφιαλτική.

Με τα παρακάτω στοιχεία μπορούμε να καταλάβουμε πόσο επείγουν άμεσα μέτρα, όχι μόνο προληπτικά, αλλά εφαρμόσιμα.

Ας δούμε τα στοιχεία από το 2023 που αποτυπώνουν την όλη κατάσταση με τις δασικές πυρκαγιές, καθώς το καλοκαίρι είναι πολύ κοντά και ήδη οι πρώτες πυρκαγιές έκαναν την εμφάνισή τους και στην χώρα μας.

Μεγάλη καταστροφή

Το 2023 λοιπόν, μια έκταση περίπου διπλάσια από το μέγεθος του Λουξεμβούργου κάηκε στην ΕΕ, που αντιστοιχεί σε περισσότερα από μισό εκατομμύριο (504.002) εκτάρια. Αυτό αναφέρει μεταξύ άλλων, η έκθεση «Advance report on Forest Fires in Europe, Middle East and North Africa 2023».

Μέχρι στιγμής, το 2024, έχουν ήδη σημειωθεί σχεδόν διπλάσιες πυρκαγιές από τον μέσο αριθμό πυρκαγιών για αυτή την εποχή του έτους, αλλά χωρίς σημαντικό αντίκτυπο όσον αφορά τις καμένες εκτάσεις.

Η έκθεση βασίζεται σε δεδομένα που παρέχονται από το διαχειριζόμενο από το ΚΚΕρ Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), το οποίο χαρτογραφεί τις πυρκαγιές στην Ευρώπη και τις παρακείμενες περιοχές από το 2000.

Από την ανάλυση ανά τύπο βλάστησης για το 2023 προκύπτει ότι το 37% της συνολικής καμένης έκτασης καλύπτεται από θάμνους και σκληρόφυλλη βλάστηση, ενώ το 26% (120.000 εκτάρια) είναι δάση.

Εκπομπές CO2

Οι πυρκαγιές είχαν ως αποτέλεσμα σοβαρές ζημιές στο περιβάλλον, παράγοντας περίπου 20 μεγατόνους (Mt) εκπομπών CO2 -όπως εκτιμάται από το EFFIS- που ισοδυναμούν σχεδόν με το ένα τρίτο όλων των εκπομπών από τις διεθνείς αερομεταφορές στην ΕΕ σε ένα έτος.

Η αντιπυρική περίοδος του 2023 ξεκίνησε με περισσότερες πυρκαγιές τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο απ' ό,τι συνήθως, με αποτέλεσμα να καούν πάνω από 100.000 εκτάρια στην ΕΕ. Ορισμένες μεγαλύτερες πυρκαγιές σημειώθηκαν στην Ισπανία ήδη από τον Μάρτιο και τον Μάιο.

Ωστόσο, η δραστηριότητα των πυρκαγιών κορυφώθηκε πραγματικά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν οι συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς έγιναν κρίσιμες στην περιοχή της Μεσογείου.

Το τέταρτο χειρότερο έτος τα τελευταία 17 χρόνια

Μέχρι το τέλος του έτους, η καμένη έκταση που χαρτογραφήθηκε από το EFFIS έφτασε τα 504.002 εκτάρια, υπολείπεται του 2017 (988427 εκτάρια), του 2022 (837212 εκτάρια) και του 2007 (588388 εκτάρια), των τριών χειρότερων ετών αυτού του αιώνα.

Οι συνθήκες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς -ξηρό έδαφος, χαμηλή υγρασία και ισχυροί άνεμοι- διευκολύνουν την ανάφλεξη των πυρκαγιών και τη διάδοσή τους, οδηγώντας σε δυνητικά κρίσιμα συμβάντα πυρκαγιών, που μερικές φορές αναφέρονται ως μεγαλοπυρκαγιές.

Η ένταση της καύσης αυτών των πυρκαγιών δυσχεραίνει την αποτελεσματικότητα των παραδοσιακών τεχνικών αεροπυρόσβεσης, οι οποίες δεν μπορούν να τις θέσουν υπό έλεγχο μέχρι να βελτιωθούν οι συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς και να επιτρέψουν την επέμβαση των επίγειων ομάδων πυρόσβεσης.

Στην πραγματικότητα, το 2023 σημειώθηκε η μεγαλύτερη μεμονωμένη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε ποτέ στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1980. Αναζωπυρώθηκε στις 19 Αυγούστου κοντά στην Αλεξανδρούπολη, είχε ως αποτέλεσμα να καεί έκταση άνω των 96.000 εκταρίων και να προκληθούν πολυάριθμες ανθρώπινες απώλειες.

Η εμφάνιση τέτοιου είδους σοβαρών πυρκαγιών, αναφέρεται στην έκθεση, σχετίζεται με πολύ υψηλές και ακραίες συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής.

Προληπτικά μέτρα

Υπάρχουν, ωστόσο, τρόποι πρόληψης τέτοιων πυρκαγιών, για παράδειγμα με τη χρήση λύσεων που βασίζονται στη φύση, όπως η διαχείριση της βλάστησης, η αυξημένη ετοιμότητα με τη χρήση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για πυρκαγιές, καθώς και η ετοιμότητα για την ανάπτυξη των αποτελεσματικών μέσων πυρόσβεσης που διατίθενται μέσω του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ (UCPM) και των υπηρεσιών διαχείρισης πυρκαγιών στις χώρες της ΕΕ.

Σε παγκόσμια κλίμακα, το 2023 σημαδεύτηκε από πρωτοφανείς πυρκαγιές σε πολλές περιοχές του κόσμου, ιδίως στον Καναδά, όπου η εκτιμώμενη καμένη έκταση ανήλθε σε πάνω από 18 εκατομμύρια εκτάρια (περίπου διπλάσια από την έκταση της Πορτογαλίας).

Τα πρώτα στοιχεία για το 2024

Όπως αναφέρει η εν λόγω έκθεση, το 2024 καταγράφονται και πάλι ξηρασίες και υψηλές θερμοκρασίες που μπορεί να ευνοήσουν την ανάφλεξη και την εξάπλωση των πυρκαγιών σε πολλές περιοχές του κόσμου.

Η Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής - Copernicus ανέφερε ότι ο Φεβρουάριος του 2024 ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ και ο ένατος συνεχόμενος θερμότερος μήνας. Στην Ευρώπη, καταγράφηκαν πυρκαγιές σε πολλές περιοχές, ιδίως σε ορεινούς όγκους στις βόρειες περιοχές της Ιβηρικής χερσονήσου.

Μέχρι τα μέσα Μαρτίου, ένας μεγάλος αριθμός πυρκαγιών -1227- πάνω από τον μέσο όρο των 645 για αυτή την εποχή του έτους στην ΕΕ, έχει χαρτογραφηθεί από το EFFIS, αν και αυτές δεν είχαν σημαντικό αντίκτυπο όσον αφορά τις καμένες εκτάσεις.

Ιστορικό της έκθεσης

Η προκαταρκτική έκθεση για τις δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική 2023 περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκαν οι πυρκαγιές και τις επιπτώσεις τους σε ολόκληρη την πανευρωπαϊκή επικράτεια, με έμφαση στην κατάσταση στην ΕΕ.

Η έκθεση αυτή δημοσιεύεται τακτικά από το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να διευκολύνει την πρόσβαση σε δεδομένα και πληροφορίες σχετικά με την εκστρατεία κατά των πυρκαγιών του προηγούμενου έτους.

Είναι διαθέσιμη πριν από τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης για τις δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, η οποία θα περιλαμβάνει επιμέρους κεφάλαια που παρέχονται από τις διοικήσεις δασικών πυρκαγιών στις χώρες του δικτύου EFFIS, που σήμερα συγκεντρώνει 40 χώρες, και θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους.