Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Δεν είναι υποχρεωτικό να παίρνει κανείς το μέρος μίας άποψης και να συντάσσεται αναφανδόν με συγκεκριμένες φραστικές κατευθύνσεις και στο τέλος - τέλος νοοτροπίες. Η κλειστότητα ενός επιχειρήματος της μιας ή της άλλης πλευράς, δεν διανοίγει σε καμία περίπτωση τους ορίζοντες της πνευματικής σκέψης ούτε προσδίδει κάποια ιδιαίτερη αξία στην επικοινωνία, υπό την έννοια ότι με την ανταλλαγή των επιχειρημάτων θα ακολουθήσει ένας γόνιμος διάλογος σε μια εποχή όπου νικητής αναδεικνύεται αυτός που μπορεί να πείσει και όχι αυτός που ξέρει. Διάλογος στην πραγματικότητα σημαίνει κατά πρώτο λόγο ανταλλαγή γνώσεων και σε δεύτερο χρόνο απόψεων, η όλη διαδικασία γίνεται για την μόρφωση του ανθρώπου και όχι για την επίδειξη ή την δυναμική του επιχειρήματος.

Για τον λόγο αυτό σήμερα οι άνθρωποι δεν συνδιαλέγονται, δεν ανταλλάσσουν εμπειρίες, και επιθυμούν απλά να διακατέχουν τον άλλο με οποιοδήποτε τρόπο και στο τέλος του οποιουδήποτε εικονικού διαλόγου, πανηγυρίζουν ως νικητές, αρνούμενοι ταυτόχρονα να είναι κοινωνοί της επιμορφωτικής διαδικασίας. Οι άνθρωποι θεωρούν ότι την γνώση των προσφέρουν τα σεμινάρια και οι συνεδρίες και όχι η ανταλλαγή γνωστικού πεδίου κατά την διάρκεια τέλεσης ενός διαλόγου, η εκφραστική δύναμη και ο λεκτικός ιδιωματισμός του οποίου προσδίδουν προστιθέμενη αξία. Δεν συζητούν σήμερα οι άνθρωποι γιατί δεν θέλουν να μοιραστούν γνώσεις και εμπειρίες, θέλουν απλά να βολιδοσκοπούν και να καταπονούν τον συνομιλητή χάριν της ατομικής τους ευφορίας.  

Το παιχνίδι εξουσίας λαμβάνει χώρα καθημερινά και όλως περιέργως  κανείς δεν θίγεται από αυτό παρά μόνον όταν αισθάνεται προσβεβλημένος ή θιγμένος. Η όλη διαδικασία του υποτιθέμενου διαλόγου, θέλω να πω, είναι νοσηρή και όχι τόσο αυτοί που μετέχουν, καθώς τα στάνταρτ είναι εξαρχής δοσμένα και προκαθορισμένα. Οι παίκτες κατεβαίνουν δηλαδή στο στίβο έχοντας εμπεδώσει τους όρους, έχοντας κάνει συνείδηση πως επιτυγχάνεται η νίκη. Γιατί κάποιος πρέπει να βγαίνει πάντα νικητής και κάποιος ηττημένος. Και επειδή το ξέρουν, έχουν και ευθύνη.

Διάλογος, όμως, δεν λέγεται αυτό, παρά διαιώνιση της κυριαρχίας. Συχνά, οι θεωρητικοί της επικοινωνίας αναφέρονται στην αποκαλούμενη «άμιλλα» που προέρχεται παραγόμενη από την επιχειρηματολογική δεινότητα. Εγώ θα ονόμαζα την όλη διαδικασία στείρο ανταγωνισμό χωρίς το παραμικρό αντίκρισμα και όφελος την διαδικασία του διαλόγου. Αν ο καθένας περιμένει τον άλλον να τελειώσει για να πει τα δικά του, αν σημασία δεν έχει τι λες αλλά πώς το λες, αν ύψιστος στόχος είναι να ανατραπούν οι γνωστικές ισορροπίες με την πομπώδη και ασυγκράτητη  επιχειρηματολογία, τότε αυτό δεν αφορά τον διάλογο παρά τη μονομαχία, που είναι κάτι άλλο.

Οι άνθρωποι έχουν μπερδέψει δυνητικά τις έννοιες και ψάχνουν για άλλα πέραν της επιμορφωτικής εμπλουτιστικής διαδικασίας. Το πιο σημαντικό σεμινάριο, όμως, προσφέρεται στους διαλόγους, στην προσθήκη των εμπειριών και στον γνωσιακό καταιγισμό. Η ιεραρχία στο κοινωνικό πεδίο εδραιώνεται με τους ψευτο-διαλόγους, εκεί όπου απονέμονται μετάλλια νίκης και ήττας από ασήμαντους κριτές λόγω της ευκαιριακότητας αλλά και της αγνωσίας τους. Στον πραγματικό διάλογο επικρατεί πρωτίστως η καλή πρόθεση και η σοβαρή ανταλλαγή γνωστικών αντικειμένων, ενώ δεν ενδιαφέρει καν το γεγονός ότι κάποιος πρέπει να ταχθεί με την τάδε ή δείνα άποψη.

Αν ο διάλογος στοχεύει στο να έχει κάποια προστιθέμενη αξία, πρέπει να υπαναχωρήσει ο εγωισμός και η φιλαυτία των συμμετεχόντων. Να επικρατήσουν οι χαμηλοί τόνοι και η αξία της ανταλλαγής σημαντικών και σοβαρών γνωστικών εμπειριών. Επειδή, όμως, συνήθως άλλα γίνονται στην πράξη, δεν προκύπτει από πουθενά η παραμικρή αξία από αυτές τις καθ' ομολογίαν άκαιρες συζητήσεις. Το μόνο που αποκομίζει κανείς είναι μια επιβολή και μια παραποίηση όλων αυτών των στοιχείων που παραπέμπουν σε έναν ειλικρινή διάλογο.

Η χαλκευμένη δημοκρατία που βιώνουμε σήμερα έχει ανάγκη από την επιβολή και την αόρατη εξουσία. Έχει δε αυτή η τελευταία παρεισφρήσει παντού, αλλά πάνω απ' όλα στις ελάχιστες στιγμές όπου θα μπορούσε θεωρητικά να υπάρξει κάποιο είδος γόνιμου διαλόγου. Συνήθως επικρατεί το να παίρνει κανείς υποχρεωτικά κάποια θέση και όχι να διοχετεύει τις γνώσεις που τον ωθούν στο να πάρει την συγκεκριμένη θέση.

Με τον τρόπο αυτό, ο έτερος συνομιλητής οδηγείται σταδιακά στην ρητή αντίθεση. Και αυτό λέγεται μονομέρεια και μονομαχία και όχι πνευματικός οργασμός. Εξάλλου, αυτές οι εποχές έχουν χαθεί. Όπως χαμένη είναι και η αξία του διαλόγου που τελείται υπό την σπάθη του πιο άξιου, καθορισμένου ετσιθελικά από τον κατευθυνόμενο όχλο συνομιλητή. Με την έννοια ότι κάποιοι σε αυτή τη ζωή πρέπει υποχρεωτικά να είναι άξιοι και κάποιοι ανάξιοι. Ο ορισμός της εννοιολογικής κλειστότητας.