Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Μέτρο στο λόγο και τον διάλογο θα σήμαινε αυτόματα ρητή τροποποίηση της δυνατότητας επικοινωνίας και κατάργηση ενός από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει στον άνθρωπο και που αφορούν την χρήση της γλώσσας αλλά και την εξέλιξη του πνεύματος.

Η σημερινή εποχή αξιώνει από τους συνομιλητές να είναι σύντομοι και κατανοητοί, λες και η κατανόηση εξαρτάται από την υφή των λέξεων και όχι από το πού και πώς χρησιμοποιούνται. Για να επιτευχθεί ο διάλογος, υποστηρίζουν κάποιοι, θα πρέπει να υπεραπλουστεύονται οι έννοιες, η σύνταξη να είναι βασισμένη στους γραμματικούς κανόνες της νεοελληνικής και η άρθρωση να συνοδεύεται πάντα από βοηθητικά για την κατανόηση του κειμένου ή του διαλόγου επεξηγηματικά σχόλια.

Αναρωτιέμαι, όμως: Γιατί πρέπει πάντα να εξηγούνται τα πράγματα, οι φράσεις, οι έννοιες και τα συντακτικά φαινόμενα; Δεν λέω, υπάρχουν κάποια ανυπέρβλητα όρια, πέραν των οποίων η κατανόηση μπορεί να ναυαγήσει οριστικά. Αυτό όμως, συμβαίνει, όταν χρησιμοποιούνται τεχνητά πολύπλοκες έννοιες που στο τέλος απομακρύνουν τον ακροατή ή τον αναγνώστη. Από αυτό όμως, μέχρι την ποθητή χρήση απλών εννοιών, υπάρχει απόσταση.

Στην φιλοσοφία, για παράδειγμα, υπάρχει ανάλογο λεξιλόγιο και ορισμοί. Το ίδιο και στα μαθηματικά και την φυσική, όπου δεν εκφράζεται αντίρρηση. Στον λόγο όμως, και ειδικά όταν χρησιμοποιούνται φιλοσοφικές έννοιες, οι ενστάσεις είναι πολλές. Διατείνονται κάποιοι πως ο διάλογος δεν πρέπει να συγχέεται με τον ελιτισμό, πως η χρήση δυσνόητων ρημάτων και ουσιαστικών καταστρέφουν την δυναμική του διαλόγου. Δε συμφωνώ. Οι λέξεις και οι φράσεις όσο πιο δυνατές νοηματικά είναι, τόσο εμπλουτίζουν την διαδικασία του διαλόγου, προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία να ξεδιπλώσει ο καθένας τις πνευματικές του ικανότητες και αρετές και αυτό όχι για επίδειξη ή επιβολή.

Στο επικοινωνιακό πεδίο δεν εκλείπει ο ανταγωνισμός, δεν γίνονται όλα ελαφρά τη καρδία, υπάρχει και αυτό που αποκαλείται προσποίηση ή υποκρισία. Στον διάλογο όμως -και δη στον πραγματικό- δεν υπάρχουν όρια. Η τεχνική του διαλόγου σχετίζεται με τη δημιουργία και την εμπνευσμένη διάταξη των λέξεων και εκφράσεων, με κάτι που θυμίζει λίγο πολύ έργο τέχνης όπου κυριαρχεί το συναίσθημα και οι ευαίσθητες και απαλές αποχρώσεις του λόγου.

Αναρωτιέμαι λοιπόν, τι είναι αυτό που κάνει κάποιους να κουράζονται από την παράθεση ενός δυσνόητου λόγου και γιατί αυτός δεν εξάπτει την περιέργεια των ανθρώπων να ψάξουν βαθιά πώς και γιατί λέγεται το καθετί. Η χρήση των λέξεων και ο διάλογος είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα σε τούτο τον κόσμο. Αυτό από μόνο του όμως, δεν μπορεί να λειτουργεί αποθαρρυντικά. Πρέπει να εγείρει την περιέργεια των συνομιλητών να σπεύσουν να μάθουν τι είναι αυτό που μπορεί να στολίσει τον λόγο, να εστιάσει την προσοχή του στην τοποθέτηση των λέξεων και την επιβράβευση του συνομιλητή, όταν η όλη διαδικασία του διαλόγου στέφεται με επιτυχία.

Δεν είναι λοιπόν, ούτε η εννοιολογική δυσκολία το πρόβλημα, ούτε η πολυπλοκότητα των εκφράσεων. Είναι απλά το αποτέλεσμα που μερικές φορές δεν οδηγεί στην κατανόηση παρά σε έναν λαβύρινθο σκέψης. Ακόμη, όμως και αυτός ο σκεπτικός λαβύρινθος, γιατί να είναι πρόβλημα; Και σε τελική ανάλυση, δεν είναι προτιμητέο να ψάχνει και να σκάβει κανείς βαθιά τις έννοιες και ακόμη περισσότερο να αποκρυπτογραφεί την θέση των λέξεων σε μία πρόταση; Η ποίηση, η λογοτεχνία και η φιλοσοφία, αυτό ακριβώς έκαναν και κάνουν, να οδηγούν τον αναγνώστη στο τελετουργικό της εμβάθυνσης των ιδεών. Εκεί αποκαλύπτεται το θαύμα της επικοινωνίας και η ψυχική δράση και ενατένιση. Αναζητώντας με προσοχή την έννοια των λέξεων, διατέμνοντας τις φράσεις και τοποθετώντας με μαεστρία τις λέξεις, οικοδομείται και υλοποιείται ένας πραγματικά ξεχωριστός λεκτικός πλούτος, με άμεση επίδραση στην νοητική διεργασία.

Κάπου στον διάλογο και την επικοινωνία υπάρχει ένα ορισμένο μέτρο αλλά υπό προϋποθέσεις. Δεν πρέπει δηλαδή να περιορίζεται η εκφραστική δύναμη που προέρχεται από την λεκτική δεινότητα. Τουναντίον επιβάλλεται ακόμη και να πλατιάζει κανείς, αν με το ρήμα αυτό νοείται η νοηματική προέκταση και η συνεχής αναζήτηση των εννοιών και της σημασίας τους.

Διάλογος σημαίνει αν εμβαθύνει κανείς συνεχώς, εξελίσσοντας την επικοινωνία και οδηγώντας την σε δυσθεώρητα ύψη. Εκεί βρίσκεται και το μυστικό του λόγου που ρέει συνεχώς και αλλάζει, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος. Κάθε λέξη που περνά, γεννά μια άλλη και η όλη  διαδικασία εμπλουτίζεται συνεχώς στο άπειρο, που παραμένει άγνωστο όσο δεν εμβαθύνουμε.