Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Τα πλαστικά συνεχίζουν να απειλούν το περιβάλλον και το οικοσύστημα, με άμεσες συνέπειες στην βιοποικιλότητα και την επιβίωση των ειδών. Για τον άνθρωπο συνεχίζουν να αποτελούν μια μόνιμη απειλή καθώς πολλές ασθένειες, όπως ο καρκίνος, σχετίζονται με την χρήση πλαστικού, παρά το γεγονός ότι δεν είναι και πολλές οι καμπάνιες αναλογικά για τα προβλήματα υγείας που προκαλούν. Ας δούμε όμως, συνολικά το θέμα, αλλά και τι αποφάσισε πρόσφατα ο ΟΗΕ.

Ο ΟΗΕ, λοιπόν, επεξεργάζεται μια παγκόσμια δεσμευτική συνθήκη κατά της ρύπανσης από πλαστικά. Οι ερευνητές ζητούν τώρα η συνθήκη να θέσει στόχο μείωσης της παραγωγής πλαστικών, ώστε να μειωθούν οι ζημιές και οι κίνδυνοι για το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία.

Την περασμένη Πέμπτη, η οργάνωση-ομπρέλα 30 ευρωπαϊκών επιστημονικών ακαδημιών EASAC δημοσίευσε συνολικά δέκα επιστημονικά τεκμηριωμένες συστάσεις για τη σχεδιαζόμενη συμφωνία για τα πλαστικά.

Αφού τα πλαστικά ξεκίνησαν τη θριαμβευτική τους πορεία τη δεκαετία του 1960, «ο πλανήτης σήμερα πνίγεται κυριολεκτικά στα πλαστικά», αναφέρει πριν από λίγες ημέρες ανακοίνωση της EASAC, το γραφείο της οποίας εδρεύει στη Βιέννη και στην οποία ανήκει και η Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών (AW).

Περισσότεροι από 353 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων παρήχθησαν το 2019. Χωρίς δραστικά μέτρα, η ποσότητα αυτή θα μπορούσε να τριπλασιαστεί σε περίπου ένα δισεκατομμύριο τόνους ετησίως έως το 2060, σύμφωνα με την EASAC, η οποία επικαλείται στοιχεία του ΟΟΣΑ.

Το ισχύον σύστημα δεν καθιστά τους παραγωγούς και τους καταναλωτές επαρκώς υπόλογους, επικρίνουν οι επιστήμονες στο σχόλιό τους, με το οποίο θέλουν να στηρίξουν τις διαπραγματεύσεις για την "επειγόντως αναγκαία" διεθνή συμφωνία για τα πλαστικά, η οποία θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ το 2025.

Είναι "μάλλον αφελές" να πιστεύουμε ότι το πλαστικό είναι φθηνό. "Το κόστος της διαχείρισης των αποβλήτων και το κοινωνικό, περιβαλλοντικό και υγειονομικό κόστος ανέρχονται σε δισεκατομμύρια, αν όχι τρισεκατομμύρια δολάρια - πολλές φορές το πραγματικό κόστος παραγωγής", λέει ο Νορβηγός χημικός Lars Walle από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα EASAC.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ήρθε η ώρα να "κάνουμε τους ρυπαντές να πληρώσουν"- οι εθελοντικές δεσμεύσεις ή οι μηχανισμοί της αγοράς δεν αρκούν για την επίλυση του προβλήματος. "Πρέπει να βάλουμε τέλος στη σημερινή ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και στη νοοτροπία της απόρριψης.

Ακόμη και αν αυξηθεί η ανακύκλωση, αν η συνθήκη δεν θέσει στόχο τη μείωση της παραγωγής πλαστικού, δεν θα είναι δυνατόν να συλλεχθεί και να ανακυκλωθεί περισσότερο από ένα μικρό κλάσμα των προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους", δήλωσε ο Michael Norton, διευθυντής του περιβαλλοντικού προγράμματος της EASAC.

Η διεθνής συμφωνία για τα πλαστικά θα είναι επιτυχής μόνο εάν μειωθεί η παραγωγή και η κατανάλωση και διασφαλιστεί ότι όλα τα πλαστικά υλικά είναι επαναχρησιμοποιήσιμα, ανακυκλώσιμα ή κομποστοποιήσιμα και διατηρούνται στην κυκλοφορία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Οι επιστήμονες συνιστούν επίσης να συμπεριληφθούν όλα τα εξωτερικά κόστη, όπως το περιβαλλοντικό, κοινωνικό και υγειονομικό κόστος, στην τιμή των νέων προϊόντων, να απαγορευτεί η σκόπιμη προσθήκη μικρο-πλαστικών στα προϊόντα και να δοθούν κίνητρα στις εταιρείες να συνεργαστούν για συστήματα κατάθεσης.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, η μείωση της ζήτησης κατά 30% και η αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης στο 20% θα μπορούσε να μειώσει τη ρύπανση από τα πλαστικά κατά 80% μέχρι το 2040.

Ελλάδα

Σε ότι αφορά τώρα την χώρα μας και τα πλαστικά απόβλητα, η κατάσταση είναι μάλλον αποκαρδιωτική. Σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) η εικόνα της χώρας και στην ανακύκλωση πλαστικών Αποβλήτων είναι απογοητευτική. Προβλήματα στην καταγραφή των στοιχείων δεν επιτρέπουν τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, ωστόσο ορισμένοι δείκτες υποδεικνύουν σημαντική υστέρηση της χώρας.

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, ειδικότερα, η Ελλάδα βρίσκεται στη δεύτερη χαμηλότερη θέση στην ΕΕ μετά την Κύπρο, σε όρους κατά κεφαλήν όγκου ανακύκλωσης πλαστικών αποβλήτων (4 κιλά ανά άτομο το 2016), έναντι 16 κιλών ανά άτομο κατά μέσο όρο στην ΕΕ και 32 κιλών ανά άτομο στην Αυστρία που πρωτοπορεί στα συστήματα διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων.  

Σε ότι αφορά την αξία παραγωγής πλαστικών σε πρωτογενείς μορφές και προϊόντων από πλαστικά, αυτή υποχώρησε σταδιακά την περίοδο 2018-2020 (από 2,1 δισ. ευρώ το 2018 σε 2,0 δισ. ευρώ το 2020), ωστόσο η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του κλάδου ενισχύθηκε σημαντικά την ίδια περίοδο (από 560 εκατ. ευρώ σε 644 εκατ. ευρώ).

Παραγωγή πλαστικών

Αξίζει τέλος να δοθούν και κάποια στοιχεία για την συνολικότερη παραγωγή πλαστικών. Η παγκόσμια παραγωγή, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, έχει επταπλασιαστεί σε σχέση με τη δεκαετία του 1970 έχοντας ανέλθει σε 350 εκατ. τόνους το 2017 (από 50 εκατ. τόνοι το 1976).

Στην Ευρώπη, η παραγωγή πλαστικών υπήρξε σταθερή τα τελευταία χρόνια, με το μερίδιο στην παγκόσμια αγορά να υποχωρεί σε 18,5% το 2017 από 22,0% το 2009 και 27,5% το 2002.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου της Βιομηχανίας Πλαστικών, εκτιμάται ότι στην Ευρώπη δραστηριοποιούνται περίπου 60 χιλ. επιχειρήσεις, στις οποίες απασχολούνται περισσότερα από 1,6 εκατ. άτομα, ενώ ο κύκλος εργασιών ξεπερνά τα 360 δισ. ευρώ.

Ο ίδιος, πάντως, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος ζήτησε πριν κάποιους μήνες από τη νέα κυβέρνηση την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης και αξιοποίηση των βιοαποικοδομήσιμων πλαστικών, επισημαίνοντας παράλληλα το ζήτημα της έλλειψης εργατικού δυναμικού.

Τέλος, επικαλέστηκε μελέτη με τίτλο «Climate Impact of Plastics» που αποδεικνύει ότι στις περισσότερες εφαρμογές τα πλαστικά έχουν χαμηλότερη συνολική συνεισφορά σε αέρια του θερμοκηπίου σε σύγκριση με τα εναλλακτικά υλικά.