Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και η εφαρμογή τους στις χώρες της ΕΕ αποτελούν κομβικό θέμα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε μία εποχή όπου η καταστολή και η αδιαφορία για τα βασικά δικαιώματα των πολιτών αυξάνεται σε ουκ ολίγα κράτη - μέλη παράλληλα με την θέσπιση κανόνων και διατάξεων για την προστασία αυτών ακριβώς των δικαιωμάτων, σε έναν κόσμο όπου τα πάντα αλλάζουν από μέρα σε μέρα, δεν είναι και λίγοι αυτοί που ανησυχούν για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά το γεγονός ότι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια για την ρητή γνώση των δικαιωμάτων αυτών.  

Στο πλαίσιο αυτό, η Κομισιόν δημοσίευσε την Τρίτη την ετήσια έκθεσή της σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Η έκθεση εξετάζει συγκεκριμένα τι κάνουν τα κράτη - μέλη και η ΕΕ για να στηρίξουν τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων, όπως τα εθνικά όργανα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τους φορείς ισότητας και τους θεσμούς διαμεσολαβητών.

Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μία εποχή όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται συστηματικά στην ανατολική Ευρώπη και ειδικά στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Το έργο των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο παρά το γεγονός ότι έχουν σημειωθεί πρόοδοι.

Συνολικά, η έκθεση δείχνει ότι ενώ το έργο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι ουσιώδες για την πρακτική εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες σε ολόκληρη την ΕΕ για την υποστήριξή τους, μεταξύ άλλων με τη βελτίωση του περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργούν.

Η έκθεση

Ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των δικαιωμάτων: η έκθεση δείχνει πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος αυτός για την προστασία και την προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ότι ο αντίκτυπός τους γίνεται έντονα αισθητός σε περιόδους κρίσης.

Φέτος, ως απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία, για παράδειγμα, συνέβαλαν καθοριστικά στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, στην κινητοποίηση υποστήριξης για τους ανθρώπους που διαφεύγουν και στην καταγραφή των θηριωδιών, καθώς και στη μετάδοση ζωτικής σημασίας πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες συγκεκριμένων κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων, όπως οι γυναίκες, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία, οι ΛΟΑΤΚΙ και οι Ρομά.

Πώς προστατεύονται: Πολλά κράτη μέλη έχουν θεσπίσει μέτρα που διασφαλίζουν τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων. Τα τελευταία χρόνια, ορισμένα κράτη μέλη έχουν επίσης βελτιώσει την υποστήριξη με εθνικά σχέδια δράσης. Κατά το τελευταίο έτος, η Κομισιόν έλαβε επίσης ορισμένα μέτρα για τη βελτίωση της προστασίας τους με μια πρωτοβουλία για την ευρωπαϊκή πράξη, για την ελευθερία των ΜΜΕ, μια σύσταση για την ασφάλεια των δημοσιογράφων και μια δέσμη νομοθετικών και μη νομοθετικών προτάσεων για την καταπολέμηση των καταχρηστικών δικαστικών διαδικασιών (anti-SLAPP). Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη βελτίωσης της προστασίας σε ολόκληρη την ΕΕ.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 61% των οργανώσεων αντιμετωπίζει εμπόδια που περιορίζουν τον "ασφαλή χώρο" τους, ενώ το 43% αντιμετωπίζει λεκτικές (43%) και σωματικές επιθέσεις (15%), συμπεριλαμβανομένων των επιγραμμικών (19%). Η ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου εντόπισε επίσης ζητήματα που σχετίζονται με τις απαιτήσεις εγγραφής και λειτουργίας.

Χρηματοδότηση

Η έκθεση δείχνει ότι ορισμένα κράτη - μέλη αύξησαν πρόσφατα την οικονομική στήριξη, μεταξύ άλλων για να αντισταθμίσουν τον αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19.

Ταυτόχρονα, η έλλειψη χρηματοδότησης παραμένει μια σημαντική πρόκληση για σχεδόν τις μισές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως για εκείνες που εργάζονται για το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία, καθώς και για τα θεμελιώδη δικαιώματα ευρύτερα.

Ο προϋπολογισμός της ΕΕ για την περίοδο 2021 - 2027 διαθέτει 1,55 δις ευρώ για έργα που προστατεύουν και προασπίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα - το μεγαλύτερο ποσό που έχει προβλεφθεί ποτέ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Τα τελευταία δύο χρόνια, 131 εκατ. ευρώ στήριξαν σχεδόν 1.500 οργανώσεις που εργάζονται για τα δικαιώματα και τις αξίες της ΕΕ σε κάθε κράτος μέλος.

Πάντως, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων αναφέρουν διάφορα εμπόδια για τη συμπερίληψή τους σε εθνικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της περιορισμένης πρόσβασης σε έγγραφα και πληροφορίες, καθώς και της έλλειψης διαλόγου με τους πολίτες γενικότερα. Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων διαπιστώνει επίσης, ότι σε ολόκληρη την ΕΕ δεν ζητείται επαρκώς η γνώμη των μειονοτήτων και των ευάλωτων ομάδων.

Επόμενα βήματα

Η Κομισιόν ενθαρρύνει τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη - μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να χρησιμοποιήσουν την έκθεση για να συζητήσουν τα πορίσματά της και να αναπτύξουν διάλογο για τον χώρο των πολιτών στην ΕΕ. Ειδικότερα, ενθαρρύνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να διεξαγάγουν ειδική συζήτηση σχετικά με τα ευρήματα της έκθεσης.

Για την υποστήριξη αυτής της συζήτησης, η Κομισιόν θα ξεκινήσει έναν στοχευμένο διάλογο με τους ενδιαφερόμενους φορείς μέσω μιας σειράς θεματικών σεμιναρίων για τη διασφάλιση του χώρου των πολιτών, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω τον ρόλο της για την προστασία, τη στήριξη και την ενδυνάμωση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των δικαιωμάτων, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες που εντοπίζονται στην παρούσα έκθεση.

Στα σεμινάρια αυτά θα μπορούσαν να εξεταστούν θέματα όπως η προστασία του ψηφιακού χώρου των πολιτών, ο τρόπος καλύτερης στόχευσης της χρηματοδότησης από την ΕΕ και τα κράτη μέλη για τη στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των δικαιωμάτων, καθώς και τρόποι ενδυνάμωσης του χώρου των πολιτών για την ενίσχυση της δημοκρατικής μας ανθεκτικότητας. Το αποτέλεσμα αυτής της συζήτησης θα παρουσιαστεί και θα συζητηθεί σε ευρωπαϊκή συνάντηση στρογγυλής τραπέζης υψηλού επιπέδου το 2023.

Ιστορικό

Στις 2 Δεκεμβρίου 2020, η Κομισιόν παρουσίασε μια στρατηγική για την ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης για την κατάρτιση ετήσιων εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη βάσει συγκεκριμένων θεμάτων.

Η περσινή έκθεση επικεντρώθηκε στις προκλήσεις για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή. 

Κατά το τελευταίο έτος, η Κομισιόν εργάστηκε επίσης για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον ίδιο τον Χάρτη. Μια εκστρατεία που ξεκίνησε το 2021, οδήγησε σε περισσότερα από 700.000 κλικ στον ιστότοπο της εκστρατείας και δημιούργησε εκατοντάδες χιλιάδες προβολές βίντεο, μαζί με πολλαπλές συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.