ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ 1965
Β μέρος
του Γ.Θ. Παπαπαναγιώτου
Η επαρχιακή εφημερίς, ο «Ημερήσιος Κήρυξ» της Λαρίσσης, όργανο του πρώην προέδρου της Βουλής Κων. Ροδοπούλου (ΕΡΕ), απεκάλυψε στις 18.5.1965 την ύπαρξη μέσα στο στράτευμα μιας μυστικής οργανώσεως αξιωματικών με τα αρχικά ΑΣΠΙΔΑ (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατίαν, Αξιοκρατίαν), με βασικό σκοπό την ανατροπή του πολιτεύματος. Οι εφημερίδες της Δεξιάς κατηγόρησαν σαν υπεύθυνη την κυβέρνηση Παπανδρέου. Σύντομα οι κατηγορίες προσωποποιήθηκαν και καθαρά έδειχναν τον γιο του πρωθυπουργού Ανδρ. Παπανδρέου σαν αρχηγό της οργανώσεως ΑΣΠΙΔΑ. Τις κατηγορίες υιοθέτησε και η υπό την αρχηγία του Κων. Μητσοτάκη πτέρυγα της Ε.Κ. (και το συγκρότημα Π. Κόκκα). Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ έριξε την σκιά της στις σχέσεις Βασιλέως Κωνσταντίνου και πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και κατέληξε στο Βασιλικό πραξικόπημα της 15.7.1965 και στην «αποστασία». Ο πρωθυπουργός Παπανδρέου διέταξε αμέσως να διενεργηθεί «διοικητική» ανάκριση για την οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ. Η ανάκριση έγινε από τον αντιστράτηγο Σίμο, αλλά δεν επέδειξε την ανάμιξη «πολιτικών» προσώπων. Επρόκειται για μια ασήμαντη ομάδα δημοκρατικών, αξιωματικών υπό την αρχηγία του λοχαγού Αρ. Μπουλούκου, που προσπαθούσε να προωθήσει τα επαγγελματικά συμφέροντα των μελών της. Το πόρισμα Σίμου για την οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ δεν ικανοποίησε τη Δεξιά, ούτε τα Ανάκτορα, που θεώρησαν την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ σαν μια μοναδική ευκαιρία για να προωθήσουν τα σχέδιά τους για την ανατροπή της κυβερνήσεως Παπανδρέου. Ο Βασιλεύς αξίωσε από τον πρωθυπουργό Παπανδρέου να παραπεμφθεί η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ στο Στρατοδικείο. Ο Παπανδρέου αποδέχθηκε την Βασιλική αξίωση, αλλά ταυτόχρονα παρέπεμψε στη Στρατιωτική δικαιοσύνη και την υπόθεση του σχεδίου «Περικλής», για τη «βία και νοθεία» των εκλογών του 1961. Ο Κωνσταντίνος θορυβήθηκε όταν πληροφορήθηκε ότι ο Παπανδρέου είχε πρόθεση να αντικαταστήσει τον αρχηγό του ΓΕΣ αντιστράτ. Ιωάν. Γεννηματά και να προβεί σε εκκαθαρίσεις και αλλαγές στις ένοπλες δυνάμεις, τις οποίες θεωρούσε «στεγανό διαμέρισμα», υπό τον απόλυτο έλεγχο των Ανακτόρων. Ο Μόρυ γράφει στην απόρρητη έκθεσή του ότι ο Κωνσταντίνος «εξοργίστηκε με την πρόθεση του πρωθυπουργού ν αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, ώστε να καλύψει την ανάμιξη και τις πολιτικές «κατεργαριές» (Political Shenanigans) του γιου του». Ο υπ. Εθ. Αμύνης Πέτρ. Γαρουφαλιάς (στον οποίο ο Γ. Παπανδρέου είχε απόλυτη εμπιστοσύνη από παλιά) τάχθηκε με το μέρος του Κωνσταντίνου. Αρνήθηκε να παραιτηθεί και διεγράφη από την Ε.Κ. Τότε ο Παπανδρέου απέστειλε στον Βασιλέα προς υπογραφήν Βασιλικό Διάταγμα «περί αναθέσεως ενασκήσεως καθηκόντων υπουργού Εθν. Αμύνης» στον ίδιο τον πρωθυπουργό. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα. Η ρήξη Βασιλέως και Πρωθυπουργού ήταν πλέον δεδομένη.
Στο μεταξύ προχωρούσε η μεθόδευση για την αποχώρηση από την Ε.Κ. ενός αριθμού βουλευτών, ώστε να χάσει την πλειοψηφία στη Βουλή. Ο Ανδρ. Γ. Παπανδρέου στο βιβλίο του: «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα» γράφει ότι το σχέδιο της συνομωσίας για την αποστασία σημαντικού αριθμού βουλευτών από την Ε.Κ. συνέλαβαν και οργάνωσαν ο Κων. Μητσοτάκης, ο Παν. Κόκκας και ο αρχηγός του Πολιτικού Γραφείου του Βασιλέως Κωνστ. Θ. Χοϊδάς. Η επιρροή του Μητσοτάκη στην κοινοβουλευτική ομάδα της Ε.Κ. δεν ξεπερνούσε τους 25 βουλευτές, αλλά τότε είχε υπερεκτιμηθεί η επιρροή του. Ο Μιχ. Παπακωνσταντίνου, υφυπουργός Εθνικής Αμύνης στην κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου, γράφει στο βιβλίο του «Η ταραγμένη εξαετία» ότι ο Κόκκας, παρουσία του Κ. Μητσοτάκη, μιλούσε για 100 βουλευτές.
Όταν ο Βασιλεύς αρνήθηκε στον Παπανδρέου την ανάληψη του υπουργείου Εθνικής Αμύνης δεν αντελήφθη ότι είχε διαπράξει ένα «τεράστιο» συνταγματικό λάθος, αρνήθηκε δηλαδή στον πρωθυπουργό του να έχει την ευθύνη και ενός υπουργείου. Ο Παπανδρέου δεν έχασε την ευκαιρία. Έθεσε καθαρά θέμα ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος της Βασιλευομένης Δημοκρατίας, σύμφωνα με το οποίο «Ο Βασιλεύς βασιλεύει και ο Λαός κυβερνά με την εκλεγμένη από τον ίδιο κυβέρνηση». Ο Παπανδρέου υπογράμμισε ότι ο Βασιλεύς δεν είχε κανένα δικαίωμα επεμβάσεως στη σύνθεση της κυβερνήσεως, που διέθετε την απόλυτη πλειοψηφία του λαού και την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ο Κωνσταντίνος, αποφασισμένος να προχωρήσει σε οριστική ρήξη με τον Παπανδρέου, του απέστειλε τρεις επιστολές με θρασύ και ιταμό περιεχόμενο, με τις οποίες τον κατηγορούσε ότι «προετοιμάζει δικτατορία ελεεινής μορφής»... Ο Παπανδρέου απέκρουσε κατηγορηματικά τις αιτιάσεις του Βασιλέως και επέμεινε στις απόψεις του περί ομαλής λειτουργίας του πολιτεύματος. Στην τελευταία κρίσιμη συνάντησή του με τον Βασιλέα, έκρινε ότι η οριστική διαφωνία του με το Στέμμα τον υποχρέωνε να υποβάλλει παραίτηση και είπε στον Κωνσταντίνο ότι θα υπέβαλε εγγράφως την παραίτησή του την επομένη (15.7.1965).
Ο Κωνσταντίνος, χωρίς να περιμένει την έγγραφη παραίτηση του Παπανδρέου, όρκισε το ίδιο βράδυ την πρώτη κυβέρνηση των «αποστατών» με πρωθυπουργό τον Γεώργ. Αθανασιάδη- Νόβα και μέλη τους Ιω. Τούμπα και Στ. Κωστόπουλο. Την επομένη η κυβέρνηση συμπληρώθηκε. Σε πρώτη φάση απεχώρησαν από την Ένωση Κέντρου 21 βουλευτές. Με τη διαγραφή του Π. Γαρουφαλιά, η κοινοβουλευτική της δύναμη περιορίστηκε στους 149 βουλευτές, έχασε δηλ. την αυτοδυναμία. Όμως ο αριθμός των αποστατών δεν ήταν επαρκής για να στηρίξει τη νέα κυβέρνηση, που υποστηρίχθηκε αμέσως από τα κόμματα της Δεξιάς. Χρειάστηκε να σχηματισθούν αμέσως άλλες δύο κυβερνήσεις «αποστατών», μια υπό τον Ηλ. Τσιμιρώκο (20.8.1965) και η δεύτερη υπό τον Στέφ. Στεφανόπουλο (17.9.1965) για να εξασφαλισθεί η κοινοβουλευτική απαραίτητη πλειοψηφία. Άλλοι 25 βουλευτές με ανταλλάγματα υπουργικό χαρτοφυλάκιο, χρήματα κτλ. αποστάτησαν από την Ένωση Κέντρου και στήριξαν τις βασιλικές κυβερνήσεις. Για την ιστορική αλήθεια αναφέρουμε τα ονόματά τους, με αλφαβητική σειρά: Χρ. Αβραμίδης (Κιλκίς), Γ. Αθανασιάδης Νόβας (Αιτωλοακαρνανίας), Στ. Αλαμμανής (Καρδίτσας), Χρ. Αποστολάκος (Β Αθηνών), Χρ. Βασματζίδης (Χαλκιδικής), Αλ. Βερνίκος (Α Αθηνών), Μιχαήλ- Μίμης Γαληνός (Λέσβου), Πετρ. Γαρουφαλιάς (Άρτας), Δ. Γεωργίου (Λαρίσης), Ι. Γιαμάς (Ημαθίας), Αθ. Γιαννόπουλος (Αχαΐας), Ιω. Γκλαβάνης (Μαγνησίας), Ευ. Δενδρινός (Κεφαλληνίας), Ιακ. Διαμαντόπουλος (Αττικής), Α. Δρούλιας (Αχαΐας), Φωκ. Ζαΐμης (Αχαΐας), Γ. Ηγουμενάκης (Ηρακλείου), Ι. Ιγνατιάδης (Πέλλας), Εμμ. Κοθρής (Λασιθίου), Δ. Κωστής (Φθιώτιδος), Στ. Κωστόπουλος (Μεσσηνίας), Αχ. Λιακόπουλος (Δράμας), Εμμ. Λουλακάκης (Ηρακλείου), Α. Λώρας (Ιωαννίνων), Στ. Μανούσης (Δωδεκανήσου), Θ. Μανωλόπουλος (Καβάλας), Κ. Μαρής (Ηρακλείου), Ισιδ. Μαυριδόγλου (Χίου), Γ. Μελάς (Α Αθηνών), Κων. Μητσοτάκης (Χανίων), Γ. Μπακατσέλλος (Α Θεσσαλονίκης), Απ. Παγκούτσος (Τρικάλων), Δ. Παπαδημητρίου (Αργολίδος), Δ. Παπασπύρου (Βοιωτίας), Ι. Παιλόγλου (Ξάνθης), Φ. Πιτούλης (Θεσπρωτίας), Χάρης Ρέντης (Κορινθίας), Αθ. Ρουσσόπουλος (Α Αθηνών), Ευ. Σαββόπουλος (Α Πειραιώς), Αγ. Σπηλιάκος (Λακωνίας), Κ. Στεφανάκης (Ρεθύμνου), Γεώργ. Στεφανόπουλος (Ηλείας), Στεφ. Στεφανόπουλος (Ηλείας), Ιω. Τούμπας (Α Αθηνών), Ηλ. Τσιριμώκος (Α Αθηνών), Ιω. Τσιριμώκος (Β Αθηνών) και Ιω. Τσουδερός (Ρεθύμνου).
Η «αποστασία» και το «Βασιλικό πραξικόπημα» του 1965 έμειναν στη συνείδηση του λαού και στην ιστορική μνήμη σαν «στίγμα» και σαν «μια μαύρη σελίδα» της πολιτικής ιστορίας της χώρας. Από τους μελετητές της περιόδου αυτής χαρακτηρίστηκαν σαν «προάγγελος» της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967 και σαν «η αρχή του τέλους» του θεσμού της Μοναρχίας στην Ελλάδα.

Γεώργιος Θ. Παπαπαναγιώτου
Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1933. Το 1951 τελείωσε το Α Γυμνάσιο Αρρένων Μυτιλήνης. Από τα γυμνασιακά του χρόνια ασχολείται με τη μελέτη της ιστορίας της Ελλάδος και της Λέσβου με διάφορα δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά του νησιού.