Ο μεγάλος Έλληνας ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ, με επιστολή του προς τον Δημ. Ν. Βερναρδάκη και ορμώμενος από τον ανέκδοτο θησαυρό των πανεπιστημικών παραδόσεων Γενικής Ιστορίας του Λέσβιου σοφού, τον παρότρυνε να εκδώσει, με  δικές του δαπάνες, τις παραδόσεις αυτές. Τελικά ματαιώθηκε η έκδοση, για σοβαρούς λόγους που προέβαλε ο Βερναρδάκης. Οι ανέκδοτες αυτές παραδόσεις, όπως και το ογκώδες Αρχείο και η τεράστια, πολύτιμη Βιβλιοθήκη του εξακολουθούν να παραμένουν σε αφάνεια...

Ο Δημ. Ν. Βερναρδάκης πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 1907. Η χήρα του

Αγλαΐα, το γένος Χλυμίτζα, πούλησε στις 27 Αυγούστου 1908 την πολύτιμη βιβλιοθήκη και το αρχείο του Δ. Ν. Βερναρδάκη στο Ζάννο Σιφναίο.

Έκκληση και προτεινόμενες λύσεις

Πάνω από ένας αιώνας πέρασε από τότε και η πολύτιμη αυτή βιβλιοθήκη, καθώς και όλο το αρχείο εξακολουθούν να παραμένουν στην αφάνεια, πλήρως διασπασμένα, ώστε σήμερα να αγνοείται στο σύνολο το περιεχόμενο αυτών, γεγονός που τα κατέστησε για ένα και πλέον αιώνα απρόσιτα τόσο σε επιστήμονες, σε πανεπιστημιακούς, σε ερευνητές αλλά και προπάντων στην πνευματική ζωή του τόπου. Κατ' αυτόν, όμως, τον τρόπο, θίγεται ανεπανόρθωτα το πνευματικό έργο του Λέσβιου σοφού, καθώς και η υστεροφημία του σε πολλά ιστορικά και φιλολογικά ζητήματα, γεγονός άκρως επικίνδυνο και για το ανέκδοτο έργο του, το οποίο, καθ' όλες τις ενδείξεις, έχει ήδη πέσει θύμα αισχρής καπηλείας.

Είναι πια ΝΤΡΟΠΗ.

Για τους λόγους αυτούς ΚΑΝΩ ΕΚΚΛΗΣΗ, εκατόν δώδεκα (112) χρόνια μετά το θάνατο του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη, να συναχθούν σε ένα μέρος όλα τα διασωθέντα κατάλοιπα των έργων του, π.χ. στην Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, και να αντιμετωπίζονται εφεξής ως ενιαία ολότητα. Από υποτιθέμενος δωρητής ο Δ. Ν. Βερναρδάκης θα μπορούσε να μετουσιωθεί σε ονοματοδότη της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης, κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει προ πολλού, αφού είναι πλέον κοινό μυστικό ότι με τα βιβλία και το αρχείο του Βερναρδάκη ιδρύθηκε η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης. Η ύστατη αυτή έκκληση έχει ως αποδέκτες αφενός τους εμπλεκόμενους φορείς και αφετέρου την πνευματική και πολιτική ηγεσία του τόπου. Οι εμπλεκόμενοι φορείς (το Πειραματικό Λύκειο και η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης) οφείλουν να αφήσουν τις όποιες τυχόν αντιδικίες μεταξύ τους στο θέμα αυτό και να συνεργασθούν. Λύσεις υπάρχουν, όχι μόνο όσον αφορά μια ειδική στέγαση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του Δ. Ν. Βερναρδάκη (εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί το κεντρικά προσβάσιμο αρχοντικό της Εβίτσας Νιάνια, έναντι ΕΛΤΑ, ιδιοκτησίας Φιλανθρωπικών Καταστημάτων μια πρόταση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μυτιλήνης κ.κ. Ιακώβου), αλλά και το νομικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει τον ιδιοκτησιακό χαρακτήρα των επιμέρους βιβλίων και χειρογράφων των εμπλεκόμενων φορέων (π.χ. με ένα μακροπρόθεσμο χρησιδάνειο για 50 χρόνια). Κατ' αυτόν τον τρόπο δεν θίγονται πνευματικό έργο και υστεροφημία του Λέσβιου σοφού, κάτι, βέβαια, που θα πρέπει να οριστικοποιηθεί, όταν γίνει η καταγραφή των βιβλίων και των χειρογράφων. Η επιφύλαξή μου αυτή εστιάζεται σε φήμες ότι ανέκδοτα έργα του Δημ. Ν. Βερναρδάκη, όπως το από φιλολογικής πλευράς ανεκτίμητης αξίας «Λεξικό της Δημοτικής», έχουν πέσει θύμα καπηλείας. Επίσης, οι πνευματικοί και πολιτικοί ταγοί του τόπου, καλούνται να παίξουν ένα ενεργό, διαμεσολαβητικό ρόλο, προκειμένου, με την ενιαία πλέον Συλλογή του Δημ. Ν. Βερναρδάκη, να αποκτήσει και η Μυτιλήνη Βιβλιοθήκη εφάμιλλη αυτής του Κοραή στη Χίο, όπου όχι μόνο τα βιβλία, αλλά και όλα τα χειρόγραφα και το έργο του Αδ. Κοραή διασώζονται ακέραια, προβάλλονται στο σύνολο και τη συνοχή τους και είναι προσβάσιμα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

* O Παναγιώτης Δημ. Βερναρδάκης, εγγονός του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (αδελφού του Δημ. Ν. Βερναρδάκη), είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Μάιντς (Mainz) και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Φραγκφούρτης (Frankfurt/M). Εκτός των οικονομικών ασχολείται και με φιλολογικά και ιστορικά θέματα.

(bernardakis@outlook.com)

ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Ομότιμου Καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών,

εκ μητρός μυτιληναίου

«Ασχολούμαι επί τριακονταετίαν σχεδόν, γραπτώς και προφορικώς, με το συγγραφικό έργο δύο από τους επιφανέστερους λογίους του νεώτερου ελληνισμού, τους μυτιληναίους αδελφούς Δημήτριο και Γρηγόριο Ν. Bερναρδάκη (αντιστοίχως, 1833-1907 και 1848-1925). Τελευταία, με τη συνεργασία του συναδέλφου Δρ Ν.Α.Ε. Καλοσπύρου, ετοιμάζω φιλολογικώς επεξειργασμένη επανέκδοση, και για πρώτη φορά στην πλήρη μορφή του, του Ψευδαττικισμού Ελέγχου, μνημειώδους πραγματείας του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη (πρώτη έκδοση της πραγματείας, σε ημιτελή μορφή, Τεργέστη, 1883-1884). Η επανέκδοση πραγματοποιείται κατ' ανάθεση του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη, της Ακαδημίας Αθηνών. Οι ανάγκες της πολυετούς έρευνάς μου με οδήγησαν και άλλοτε και πρόσφατα στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, όπου σώζεται ελάχιστο μέρος της διασπασμένης, δυστυχώς, προσωπικής βιβλιοθήκης και του αρχείου του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη ―το άλλο μέρος της φυλάσσεται στο ιστορικό Γυμνάσιο Μυτιλήνης. Και για μεν το τμήμα το φυλασσόμενο στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης δεν υπάρχει, όσο γνωρίζω, καταγραφή του ούτε, πολύ περισσότερο, πρόσβαση σε αυτό μέσω διαδικτύου. Για το τμήμα δε της Δημόσιας Βιβλιοθήκης υπάρχει πρόσβαση μέσω συγκεκριμένου ιστοτόπου στο διαδίκτυο (eopac-libmytilini.abekt.gr), αλλά η ποιότητα του ιστοτόπου δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνολογίας και επιστημονικής αναζήτησης. Για παράδειγμα, οι περιγραφές των εντύπων της βιβλιοθήκης στον προλεχθέντα ιστότοπο βρίθουν από παραναγνώσεις (οι Φοίνισσες του Ευριπίδη καταγράφονται ως Φόνισσες τα ονόματα των συγγραφέων συχνά παραμορφώνονται, κτλ.), ενώ υπάρχουν οι εξής «σκοτεινές» εγγραφές, τουτέστιν εγγραφές οι οποίες δεν έχουν, όπως οι άλλες (έστω και ελλιπώς), ψηφιοποιηθεί και το περιεχόμενό τους είναι εντελώς άγνωστο:

Αντιγραφή επιστολών / [Βερναρδάκης, Δ.Ν.]

Copie de lettres / [Βερναρδάκης, Δ.Ν.

Copie de lettres / [Βερναρδάκης, Δ.Ν.

Κατάλογος της βιβλιοθήκης Δ.Ν. Βερναρδάκη / Βερναρδάκης, Δ.Ν.

Προ καιρού, αναζητώντας στοιχεία για τον αοίδιμο Αδαμάντιο Κοραή, εντόπισα, μέσω του κ. Παν. Βερναρδάκη, στον κατάλογο του περίφημου Goethe- und Schiller-Archiv της Βαϊμάρης (Weimar) πλήρως καταγεγραμμένο και προσβάσιμο μέσω διαδικτύου ένα απλό αγγελτήριο κηδείας, αυτό του σοφού Κοραή! Το επαναλαμβάνω: ένα απλό αγγελτήριο του Έλληνα σοφού καταγεγραμμένο και διαθέσιμο σε μια γερμανική βιβλιοθήκη. Και, από την άλλη πλευρά, σε ελληνική βιβλιοθήκη αυτή τη φορά, εν προκειμένω στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Μυτιλήνης, τα έργα του σοφού Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη, να εκτίθενται (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς) στον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης ανεπαρκώς τεκμηριωμένα ή και «σκοτεινά». Για να μην επαναλάβω ότι και τα υπόλοιπα αποκτήματα του Δ. Ν. Βερναρδάκη απόκεινται (άγνωστο πόσα ακριβώς σε αριθμό και σε ποια κατάσταση, πάντως μη προσβάσιμα με οποιοδήποτε τρόπο στο διαδίκτυο) στο ιστορικό Γυμνάσιο Μυτιλήνης. Ως Έλληνας πολίτης, μυτιληναίος εκ μητρός και φιλόλογος θλίβομαι ειλικρινά για την όλη κατάσταση των πραγμάτων και, με όλο τον απαιτούμενο σεβασμό προς τις πολιτειακές και εκκλησιαστικές αρχές της Μυτιλήνης, αναρωτιέμαι: τόσο επιτέλους δύσκολο είναι να συνεργαστούν αυτές και να φροντίσουν, εκατό και πλέον χρόνια μετά τον θάνατο του Δημ. Ν. Βερναρδάκη, για την ασφαλή εγκατάσταση των καταλοίπων του σε δημόσιο κτήριο, ώστε να είναι προσιτά σε οποιονδήποτε φιλαναγνώστη και μάλιστα στην επιστημονική έρευνα; Το κεφάλαιο «αδελφοί Βερναρδάκη» δεν έχει ακόμη εξαντληθεί. Αντιθέτως! Πρόσφατο παράδειγμα το αποδεικνύει: το Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της Χώρας, η Ακαδημία Αθηνών, δημοσιεύει από το 2008 και εξής, με επιστημονική επιμέλεια του Heinz Gerd Ιngenkamp, ομότιμου Καθηγητή της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, και του Δρ Παναγιώτη Δ. Βερναρδάκη, την μεγάλη κριτική έκδοση (editio maior) των Ηθικών (Moralia) του Πλουτάρχου του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη, έκδοση η οποία περιποιεί μεγάλη τιμή όχι μόνο στην Ακαδημία Αθηνών, αλλά και στη γενέτειρα των αδελφών Βερναρδάκη. Η οποία γενέτειρα, ας μου επιτραπεί να πω, κάθε άλλο παρά έχει εξαντλήσει το χρέος της απέναντι στα δύο διαπρεπή τέκνα της: οι κατά καιρούς εκδηλώσεις τιμής στη μνήμη τους (συνέδρια, συμπόσια, ημερίδες, δημοσιεύσεις) δεν αφήνουν πίσω τους κάτι το σημαντικό. Το προέχον και εξαιρετικά επείγον είναι, όπως αναφέρθηκε, η δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών συντήρησης και σπουδής της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη.                                                                       

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΝΤΥΠΟ «Δ»