«Πώς υφαίνεται ο χρόνος»

Το νέο ιστορικοκοινωνικό μυθιστόρημα

                                                Η συγγραφέας Σοφία Δημοπούλου

μιλά στη Μαριάνθη Βάμβουρα

Μυρωδιά πολυχρονίτικου αέρα από κλειστό σπίτι, μόρια σκόνης σε άναρχη κίνηση μέσα από κάθε χαραμάδα φωτός, άδειοι τοίχοι, ζωγραφιστά ταβάνια, είναι κομμάτι από το ψηφιδωτό που σε απορροφά για να σε ταξιδέψει στο χρόνο από τις πρώτες κιόλας αράδες του νέου μυθιστορήματος της Σοφίας Δημοπούλου «Πώς υφαίνεται ο χρόνος» που κυκλοφόρησε τον περασμένο Φεβρουάριο από τις Εκδόσεις «Ψυχογιός».

«Η Νάνα, μια αρχιτεκτόνισσα που πάσχει από κρίσεις πανικού, βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής της, όπου καλείται να πάρει κάποιες σημαντικές αποφάσεις, όπως το να κρατήσει το παιδί που κυοφορεί. Σε μια αναπαλαίωση του αρχοντικού της οικογένειας του Ιωάννη Αντωνόπουλου στην Καλλιθέα, ανακαλύπτει ένα παλιό χειρόγραφο μέσα από το οποίο μαθαίνει πολλά για την ιστορία της οικογένειας, που εντέλει συνδέεται με την ιστορία και της δικής της. 

Μέσα από το χειρόγραφο μαθαίνει επίσης και για την ιστορία της Ανθής Γεραμάκη, που λόγω των προκαταλήψεων της κοινωνίας του τέλους του 19ου αιώνα, αναγκάζεται να στερηθεί το βασικό δικαίωμά της ως γυναίκας, τη μητρότητα, και να αλλάξει ακόμα και την ταυτότητά της. Η τέχνη της είναι πολύ καλή υφάντρα και το πείσμα της για ζωή θα τη βοηθήσουν να ξαναβρεί τα κομμάτια του εαυτού της. Η Νάνα θα εμπλακεί συναισθηματικά με την ιστορία της Ανθής και αυτή η εμπλοκή θα τη μεταμορφώσει. 

Γύρω από τους κεντρικούς ήρωες, τα ιστορικά πρόσωπα η Ελληνίδα ζωγράφος Σοφία Λασκαρίδου, ο «καταραμένος» ποιητής Περικλής Γιαννόπουλος, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο Χαρίλαος Τρικούπης και τα ιστορικά γεγονότα συμπορεύονται με τα φανταστικά και τα καθορίζουν.

Πώς υφαίνεται ο χρόνος; Με λάθη, με πάθη, με αγώνα, με διαψεύσεις, με οράματα, κάποτε με απελπισία, άλλοτε με ελπίδα και πίστη. Κάποιες φορές με αίμα και δάκρυα. Και όλα μαζί υφαίνουν τον κρουστό ιστό της άχρονης ζωής μας», διαβάζουμε σε μια σύντομη παρουσίαση της μυθιστορηματικής πλοκής στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Η συγγραφέας δομεί με ευστάθεια τους χαρακτήρες και αναδεικνύει μέσα από τους ρόλους αντιλήψεις, τακτικές ζωής, κυρίαρχα αισθήματα. Όλα αυτά πλαισιωμένα από ιστορικά στοιχεία στην Αθήνα του 19ου αιώνα με αύρα περιήγησης στις γειτονιές του Ψυρρή, την Ερμού και την αραιοκατοικημένη τότε Καλλιθέα. Προσεγμένο στη λεπτομέρεια το μυθιστόρημα, καθηλώνει με την παραστατική γραφή και το ύφος του τον αναγνώστη και τον παρασύρει σε δρόμους αναγνωστικής απόλαυσης, να περιδιαβαίνει τους ίδιους δρόμους, τις ίδιες γειτονιές με τους ήρωες. Να χτυπά η καρδιά του στο ρυθμό της δράσης, να γεμίζουν τα ρουθούνια τους από τις μυρωδιές του χρόνου, να νιώθει τη σκόνη πάνω του....

Η συγγραφέας μάς έκανε την τιμή να αποκαλύψει, για τους αναγνώστες του Δημοκράτη, μέσα από τη συνομιλία μαζί της σκέψεις και αισθήματα που της προκάλεσε η συγγραφή του νέου της βιβλίου.

Ας την ακολουθήσουμε...

Ποια διάσταση έχει στο δικό σας νου η έννοια του χρόνου;

Με απασχολούσε πάντα ο χρόνος που περνά, πάντοτε, όμως, δυσκολευόμουν να τον δω σαν μια αλυσίδα που οι άκρες της χάνονται η μια στο παρελθόν και η άλλη στο μέλλον. Η Μυθολογία μου είχε δώσει μία απάντηση ο χρόνος είναι ο Κρόνος, ένας θεός που γεννά παιδιά και τα τρώει. Μεταβάλλοντας την ύπαρξη σε ανυπαρξία, μεταβάλλει διαρκώς το παρόν σε παρελθόν, το μέλλον σε παρόν κι έτσι προχωρά η ζωή προς τα εμπρός. Δεν μου ήταν, όμως, αυτή η εξήγηση αρκετή. Για μένα ο χρόνος είναι μια σπείρα. Μας οδηγεί προς τα εμπρός ξαναγυρνώντας μας κατά διαστήματα στο ίδιο σημείο της τροχιάς, για να μας δείξει τα λάθη μας, να μας θυμίσει τα σωστά που έγιναν και πού μας οδήγησαν, να μας δώσει δύναμη και ελπίδα πως, ό,τι ζούμε το έχουμε βιώσει και πάλι και ίσως και άλλες φορές να το βρούμε μπροστά μας. Επιπλέον, ο χρόνος είναι αδέκαστος δικαστής, αφού αποδομεί ό,τι έχει σαθρό υπόβαθρο. Ό,τι δεν βασίζεται στην αλήθεια και σε διαχρονικές αξίες, είναι καταδικασμένο αργά ή γρήγορα να καταρρεύσει. Ό,τι αξίζει να κρατηθεί, η ίδια η ζωή φροντίζει να το περισώσει.

Εσείς κυρία Δημοπούλου είστε Πολιτικός Μηχανικός του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Η ηρωίδα του μυθιστορήματός σας η Νάνα, μία σύγχρονη γυναίκα, είναι αρχιτέκτονας στο επάγγελμα. Τυχαία η επιλογή ή θέλατε να περάσετε και μέσα από αυτή το μήνυμά σας;

Πράγματι η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Επειδή κι εγώ έχω ζήσει τις δυσκολίες αλλά και τη δημιουργική πλευρά του επαγγέλματος του μηχανικού, καταλάβαινα λιγάκι περισσότερο την προσωπικότητα της Νάνας που παλεύει να σταθεί ανάμεσα σ' αυτά που θέλει και σ' αυτά που πρέπει να θέλει. Έχω ζήσει κι εγώ η ίδια, όπως και οι περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες, την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στην οικογένεια και την καριέρα κι αυτό ήθελα να αποδοθεί μέσα από μια γυναίκα που μπορούσα να «διαβάσω» σε βάθος.

Στην άλλη πλευρά της πλοκής έχουμε την Ανθή, μια γυναίκα στα τέλη του 19ου αιώνα  που «πληρώνει» τον έρωτά της για τον Αλβέρτο με στέρηση μητρότητας και ταυτότητας. Με λίγα λόγια, το αντίτιμο είναι ο προσωπικός αφανισμός. Πώς θα σχολιάζατε εν ολίγοις, αυτή τη μορφή κοινωνικής βίας προς το γυναικείο φύλο;

Μιλάμε για τα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που οι γυναίκες δεν είχαν κανένα δικαίωμα αυτοδιάθεσης, αλλά ανήκαν στον πατέρα τους ή στον σύζυγό τους αργότερα. Όλη τους η νεότητα ήταν μια προετοιμασία για έναν καλό γάμο και μέσα από αυτόν καταξιώνονταν. Αν εργάζονταν, περιορίζονταν σε εργασίες βοηθητικές, δίχως δυνατότητα επαγγελματικής εξέλιξης. Όλα αυτά ήταν μια μορφή κοινωνικής βίας, καθώς σκότωνε τα όνειρα των γυναικών για μόρφωση και αυτοδιάθεση. Όποια γυναίκα τολμούσε να αμφισβητήσει την ανδρική εξουσία και το κοινωνικό κατεστημένο, αντιμετώπιζε όχι μόνο τον κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά πολλές φορές και σωματική βία. Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε τις μεθόδους της παραγωγής κι έτσι άλλαξε και η θέση της γυναίκας. Σήμερα οι γυναίκες έχουμε κατακτήσει τα αυτονόητα εργασιακή και κοινωνική ισότητα, ισονομία και ελευθερία που φάνταζαν θέματα μακρινά τον 19ο αιώνα. Έχουμε καταφέρει ασφαλώς πολλά, οι κυρίαρχες, όμως, κοινωνικές αντιλήψεις για τους ρόλους, πολλές φορές εμποδίζουν την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα δυο φύλα. Όλα αυτά βέβαια, ισχύουν για τις δυτικές κοινωνίες, καθώς υπάρχουν ακόμα καθεστώτα κοινωνικά ή θρησκευτικά που ασκούν ακόμα βία στις γυναίκες.

Ο χρόνος υφαίνεται και η διαδικασία απαιτεί μια διάρκεια. Το ακαριαίο του χρόνου τι ρόλο μπορεί να παίξει σε αυτή την ύφανση;

Στιγμιαία λάθη, στιγμιαία πάθη, άπειρα ακαριαία γεγονότα, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ζωής. Ο χρόνος είναι μια σχετική έννοια, είναι η διάσταση που έχουμε ορίσει οι άνθρωποι για να αντιλαμβανόμαστε τη ζωή που περνά, να οριοθετούμε την πορεία μας πάνω στη γη. Όλες οι μικρές στιγμές με όλα τα καλά και τα κακά που φέρνουν, αλλάζουν τη ρότα μας και το σχέδιο της ύφανσης του άχρονου χαλιού που λέγεται ζωή. Σ' αυτή τη μακρόχρονη και επίπονη διαδικασία, αυτό το ξάφνιασμα του στιγμιαίου χρόνου, ίσως να είναι και δημιουργικό και να κρύβει την ομορφιά της ζωής.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος κινείται μόνο στο φανταστικό ή έχει και αληθινά στοιχεία;

Η υπόθεση είναι μυθοπλαστική στη σύνθεσή της, τα επιμέρους, όμως, γεγονότα είναι όλα πραγματικά, γεγονότα που μου διηγήθηκαν, γεγονότα που διάβασα, εμπειρίες δικές μου. Μικρές ψηφίδες που ενώθηκαν και έφτιαξαν τη μυθοπλασία. Επιπλέον, υπάρχουν και πολλά ιστορικά γεγονότα που μπήκαν στο βιβλίο με την πραγματική χρονογραφία τους και πρόσωπα με το ιστορικό βιογραφικό τους. Το φανταστικό συνθέτει όλα τα πραγματικά γεγονότα με φόντο την Ιστορία.

Το μυθιστόρημά σας έχει και ιστορικά στοιχεία. Τι μέρος του χρόνου σας δώσατε στην έρευνα, προκειμένου να συγγράψετε;

Η έρευνα ξεκίνησε το 2013, τότε που έγραφα το βιβλίο μου «Σε σωστή ώρα νυχτώνει». Πολλά γεγονότα διερευνήθηκαν τότε και τα προϊόντα εκείνης της εξερεύνησης αξιοποιήθηκαν στο βιβλίο αυτό. Η μελέτη των ιστορικών γεγονότων και η έρευνα των κοινωνικοπολιτικών στοιχείων εκείνης της εποχής συνεχίστηκε έως το 2018, οπότε και ολοκληρώθηκε το βιβλίο. Γενικά η έρευνα είναι και το πιο χρονοβόρο κομμάτι του βιβλίου, αλλά ταυτόχρονα και το πιο γοητευτικό, γιατί οξύνει τη φαντασία μου και εμπλουτίζει τη γνώση μου για τον κόσμο. Κυριολεκτικά ζω σε άλλο χωροχρόνο και αφομοιώνω όλη την ενέργεια εκείνης της εποχής.

Στην προτίμησή σας κυριαρχεί η ελληνική ή η ξένη λογοτεχνία;

Και τα δυο. Διαβάζω πολύ ελληνική λογοτεχνία, ανατροφοδοτώ το γλωσσικό μου ερέθισμα μέσα από την «ελληνική» ματιά που με αγγίζει, αγαπώ, όμως και πολλούς ξένους σύγχρονους συγγραφείς, όπως ο Ίαν Μακ Γιούαν, ο Τζον Μπάνβιλ και άλλους. Κατά καιρούς, επιστρέφω και στην κλασσική λογοτεχνία, που αποτελεί μεγάλο Σχολείο για κάθε συγγραφέα και κάθε εποχή.

Ποια η σχέση σας με τους ήρωές σας κατά το διάστημα που γράφατε το μυθιστόρημα;

Όσο γράφεται κάθε βιβλίο, ζω και αναπνέω μαζί με τους χαρακτήρες του. Τους συμπονώ, τους αγαπώ, ακόμα και τους κακούς, προσπαθώ να βρω σ' αυτούς κάποια θετική τους πλευρά, που όλοι έχουν. Τους κουβαλάω διαρκώς μέσα μου, παίζω μαζί τους υποχρεώνοντάς τους να αντιδρούν σε φανταστικά γεγονότα, για να τους καταλάβω καλύτερα. Όταν το βιβλίο τελειώσει, τους αφήνω πίσω μου, σαν αγαπημένους σε μια άλλη γωνιά της γης, που κάποιος επιθυμεί να συναντήσει κάποτε ξανά στο μέλλον.

Πώς νιώθετε στο διάστημα που συγγράφετε;

Όταν είμαι σε περίοδο συγγραφής, νιώθω σε επαφή με τον εσώτερο εαυτό μου περισσότερο από ποτέ. Κλείνομαι, περιχαρακώνομαι, γίνομαι έως και αντικοινωνική κι αυτό γιατί ζω σε ένα παράλληλο σύμπαν, που απορροφά ένα μεγάλο μέρος από την ενέργειά μου. Κάνω μεγάλη προσπάθεια να αφιερώσω χρόνο για τις απαραίτητες βιοποριστικές δουλειές μου, αφού ο νους μου διαρκώς περιελίσσεται γύρω από την ιστορία που γράφω. Ευτυχώς, έχω οικογένεια και δουλειά, που με τραβούν στην πραγματικότητα και με επαναφέρουν στο παρόν.

Τι είδους υφάντρα είναι η ζωή;...

Δίκαιη, αλλά και απρόβλεπτη, δεν χαρίζεται, αλλά είναι έτοιμη πάντα να αυτοσχεδιάσει. Δουλεύει με σχέδιο, αλλά κάποιες φορές οι αυτοσχεδιασμοί της είναι μαγικοί. Δεν κάνει λάθη και όταν δεν ακολουθεί το σχέδιο, είναι γιατί έτσι πρέπει, για να προκύψει ένα υφαντό κρουστό, άχρονο, αέναο, γεμάτο από τα πάθη, τα λάθη, την αγωνία, τις χαρές, τα όνειρα και τις ελπίδες όλων των ανθρώπων, όλου του ατέλειωτου χρόνου μας.

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:

Η Σοφία Δημοπούλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, η καταγωγή της, όμως, είναι από τα Λουσικά, ένα χωριό λίγα χιλιόμετρα έξω από την Πάτρα. Σπούδασε στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό πόλεων και κτιρίων. Εργάστηκε ως μηχανικός στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα και ασκεί το επάγγελμά της ως σήμερα. Παράλληλα, ασχολείται με τη συγγραφή και την ποίηση και παραδίδει μαθήματα δημιουργικής γραφής, έχοντας ολοκληρώσει το πρόγραμμα «Δημιουργική ανάγνωση και γραφή της πεζογραφίας» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει γράψει άλλα τέσσερα μυθιστορήματα, ενώ διηγήματά της έχουν κατά καιρούς συμπεριληφθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, σε ηλεκτρονικά περιοδικά (themachine.gr, fractal.gr, diastixo.gr) και σε εφημερίδες. Διηγήματα και ποιήματά της υπάρχουν και στον ιστότοπό της www.sophiadimopoulou.gr.

Με τη βεβαιότητα πως το νέο μυθιστόρημα της Σοφίας Δημοπούλου «Πώς υφαίνεται ο χρόνος» πρέπει να μπει σε κάθε βαλίτσα διακοπών για να μας ταξιδέψει στο χρόνο υφαίνοντας με αναγνωστική απόλαυση το καλοκαίρι μας, ολοκληρώνω το σημερινό δημοσίευμα.

                                                           vamvouramar@gmail.com