Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η Ρωσία και η Κίνα εξακολουθούν να παραμένουν στις πρώτες θέσεις ανάμεσα στις χώρες που επιβάλλουν λογοκρισία, έλεγχο του διαδικτύου και αποστέρηση της ελευθερίας έκφρασης. Φαίνεται πως τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του παρελθόντος επισφραγίζουν το μέλλον.

Οι δεσποτείες του παρόντος έχουν διδαχθεί πολλά από την δράση των μυστικών υπηρεσιών των χωρών αυτών εδώ και πολλές δεκαετίες και με τον τρόπο αυτό η κατάσταση δεν αναμένεται να πάει προς το καλύτερο. 

Κάποιες προσχηματικές ελευθερίες μάλλον ρίχνουν λάδι στη φωτιά, με δεδομένο ότι και στις δύο αυτές χώρες εξακολουθεί να υφίσταται άσκηση σκληρής πολιτικής κατά των αντιφρονούντων, των δημοσιογράφων και γενικότερα όλων αυτών που αντιτίθενται στο καθεστώς. Οι εν λόγω χώρες έχουν πλούσιο παρελθόν σε δολοφονίες δημοσιογράφων, «εξαφανίσεις» αντιφρονούντων και φυλακίσεις ακτιβιστών. Και έπεται συνέχεια.

Το γεγονός της λογοκρισίας και του μαζικού ελέγχου στις δύο αυτές υπερδυνάμεις καταγγέλλει η οργάνωση «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», σε δύο χωριστές εκθέσεις. Θα μου πείτε, μήπως είναι η πρώτη φορά; Όχι.

Απλά με το πέρασμα του χρόνου και σε συνδυασμό με τον ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο λόγω της υφιστάμενης πανδημίας, τα πράγματα δυσκολεύουν. Και αυτοί που υφίστανται την εν λόγω κατάσταση πολλές φορές φοβούνται να μιλήσουν, καθώς η δράση των μυστικών υπηρεσιών των δύο χωρών ξεπερνά τα σύνορά τους. Αλλεπάλληλα περιστατικά έχουν καταδείξει του λόγου το αληθές. Ας δούμε, όμως, τι λέει συνοπτικά η οργάνωση.

Η τηλεόραση στην Ρωσία, σύμφωνα με τους δημοσιογράφους χωρίς σύνορα, παραμένει η σημαντικότερη πηγή ειδήσεων και βρίσκεται σταθερά στα κρατικά χέρια. Μετά τις μαζικές διαδηλώσεις κατά του προέδρου Πούτιν τα έτη 2011-12, η κυβέρνηση έχει εντείνει μαζικά τη λογοκρισία στο Διαδίκτυο.

Οι ιστότοποι μπλοκάρονται χωρίς δικαστική εντολή και τα επικριτικά σχόλια κατά της κυβέρνησης επιφέρουν χρόνια φυλάκιση από αόριστα διατυπωμένους νόμους κατά του εξτρεμισμού. Με το σύστημα επιτήρησης και παρακολούθησης SORM, το Κρεμλίνο μπορεί να παρακολουθεί τις επικοινωνίες του πληθυσμού σε μεγάλη κλίμακα.

Οι δημοσιογράφοι που λαμβάνουν χρήματα από το εξωτερικό θεωρούνται ενίοτε "ξένοι πράκτορες". Η βία κατά των εργαζομένων στα ΜΜΕ σπάνια τιμωρείται. Από την Τσετσενία και την προσαρτημένη Κριμαία, μόνο λίγες ανεξάρτητες ειδήσεις βγαίνουν προς τον έξω κόσμο.

Ιδεολογικός έλεγχος, αυστηρή λογοκρισία, απειλητικές για τη ζωή συνθήκες φυλάκισης και φίμωση επιβάλλεται όμως, σύμφωνα με τους «δημοσιογράφους χωρίς σύνορα» και από το κινεζικό καθεστώς που έχει κηρύξει πόλεμο κατά της  ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.

Ακόμη και η έρευνα ενός θέματος - ταμπού ή η δημοσίευση λογοκριμένων πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια φυλάκιση. Από τότε που ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ανέλαβε την εξουσία, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχει εντείνει δραστικά τον έλεγχό του στους δημοσιογράφους.

Είτε πρόκειται για φυσικές καταστροφές, είτε την πανδημία Covid-19, το κίνημα MeToo ή τις διώξεις των Ουιγούρων στο Σινγιάνγκ σχεδόν κανένα θέμα δεν ξεφεύγει από τη λογοκρισία.

Ακόμη και στην Ειδική Διοικητική Περιοχή του Χονγκ Κονγκ, που κάποτε ήταν προπύργιο της ελευθερίας του Τύπου, υπάρχει πολύ μεγάλη απειλή όσο ποτέ άλλοτε. Ένας «νόμος ασφαλείας» που ψηφίστηκε από το Πεκίνο θέτει σε κίνδυνο ιδιαίτερα τους επαγγελματίες των ΜΜΕ.

Σε μια λεπτομερή έκθεση, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) περιγράφουν την άνευ προηγουμένου καταστολή κατά της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας και της ελευθερίας της πληροφόρησης στην Κίνα και το Χονγκ Κονγκ και εξετάζουν τα διάφορα εργαλεία που χρησιμοποιεί το καθεστώς στο Πεκίνο.

Η οργάνωση σκιαγραφεί μια ζοφερή εικόνα της ελευθερίας του Τύπου, αλλά ταυτόχρονα τονίζει την ανθεκτικότητα ορισμένων μέσων ενημέρωσης και χρηστών του Διαδικτύου που προσπαθούν να αψηφήσουν τη λογοκρισία με κριτική έρευνα και δημιουργικά μέσα.

«Εάν το Πεκίνο συνεχίσει να λογοκρίνει τις πληροφορίες με αυτόν τον ρυθμό, η ελπίδα για τον λαό της Κίνας ότι μια μέρα θα υπάρξει ελευθερία του Τύπου στη χώρα θα μειωθεί απελπιστικά.

Οι δημοκρατίες θα πρέπει να βρουν κατάλληλες στρατηγικές για να αποτρέψουν το καθεστώς από τις κατασταλτικές πολιτικές του και να στηρίξουν όλους τους Κινέζους πολίτες που θέλουν να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους στην ενημέρωση», δήλωσε o εκτελεστικός διευθυντής της οργάνωσης Christian Michr.

Περνά λοιπόν, ο καιρός και οι νοοτροπίες δεν αλλάζουν. Φαίνεται πως το παρελθόν έχει ακόμη βαθιές ρίζες στην ρωσική και κινέζικη κοινωνία. Πως όσα χρόνια και να περάσουν, ακόμη η ελευθερία έκφρασης θα αποτελεί δυσεύρετο αγαθό. Ας όψονται οι νοσταλγοί των στρατοπέδων συγκέντρωσης, των Γκουλάγκ και της κομματικής κυριαρχίας.

Τότε που Θεός ήταν το κόμμα και που κληροδοτεί ακόμη και σήμερα τις σκληρές καθεστωτικές νοοτροπίες.

Και αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ τα πράγματα πηγαίνουν προς το καλύτερο. Απλά εκεί υπάρχουν ακόμη κάποιες συνταγματικά κατοχυρωμένες προσχηματικές ελευθερίες. Μέχρι πότε, δεν ξέρω.