Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Ποιος διαδίδει, ποιες ειδήσεις, με ποιο τρόπο και απώτερο σκοπό; Το θέμα είναι τεράστιο και προέκυψε στην επικαιρότητα μετά την διάχυση και διασπορά πολλών θεωριών για την πανδημία εδώ και περίπου 1,5 χρόνο καραντίνας ή μη.

Οι ειδήσεις αυτές που πλέον ονομάζονται «θεωρίες συνωμοσίας» δεν έχει ξεκαθαριστεί από πού προέρχονται και ποια κέντρα ακριβώς εξυπηρετούν.

Εκφράζονται μόνο απόψεις περί ακατάσχετης κερδοφορίας και με άμεσο κίνδυνο την παραπλάνηση των πολιτών που δεν σπεύδουν να εμβολιαστούν και εν ολίγοις προκαλείται εκφοβισμός τους από τις υποτιθέμενες παρενέργειες των εμβολίων. Κατά βάση η όλη ιστορία γίνεται για ένα υγειονομικό θέμα.

Όμως, ποια σχέση μπορεί να έχουν αυτές οι θεωρίες, τα λεγόμενα fake news, με το συλλήβδην τσουβάλιασμα όλων αυτών που εκφράζουν αντίθετη άποψη για κάποιο θέμα που η εκάστοτε κυβέρνηση νομοθετεί;

Πότε ποινικοποιείται η άποψη και πότε καταστρατηγείται το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης; Και τελικά μήπως μια ολόκληρη κοινωνία φιμώνεται εφεξής επειδή κάποιοι επιχείρησαν να ξορκίσουν το κακό των εμβολίων;

Ας δούμε τι έχει συμβεί ακριβώς, αλλά και ποιες είναι οι αντιδράσεις μετά την θέσπιση της νομοθετικής διάταξης.  

Πριν από λίγες ημέρες λοιπόν, το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε μια τροπολογία στον ποινικό κώδικα που καθιστά τη διάδοση «ψευδών ειδήσεων» αξιόποινο αδίκημα.

Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες και από πολλές πλευρές. Σημασία μάλιστα, έχει και το γεγονός ότι ήταν σε επίπεδο παραβίασης συνταγματικά κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.   

Η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch (HRW) επέκρινε την αόριστη διατύπωση του νόμου και ήδη εξέφρασε την αντίθεσή της. Πρώτη παρενέργεια λοιπόν, αφορά την ελευθερία γνώμης αλλά και το δικαίωμα έκφρασης.

Η οργάνωση Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF), από την άλλη, περιέγραψε την αλλαγή του νόμου στο Twitter ως «απειλή για την ελευθερία του Τύπου» και εξετάζει το ενδεχόμενο υποβολής καταγγελίας στην ΕΕ.

Η ΕΣΗΕΑ, από την μεριά της προειδοποίησε τον Νοέμβριο ότι η εν λόγω τροποποίηση ήταν πολύ ασαφής και υπόσχεται ότι θα ταχθεί στο πλευρό των δημοσιογράφων που θα διωχθούν ποινικά.

Η παραπληροφόρηση που «είναι πιθανό να ανησυχήσει ή να τρομάξει το κοινό ή να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του στην οικονομία, τις αμυντικές ικανότητες της χώρας ή τη δημόσια υγεία», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, και που πλέον θεωρείται ποινικό αδίκημα.

Συγκεκριμένα, πρόκειται για το άρθρο 191 του νέου Ποινικού Κώδικα που ποινικοποιεί τη διάδοση ψευδών ειδήσεων «η οποία μπορεί να προκαλέσει ανησυχία ή φόβο στο κοινό ή να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στην εθνική οικονομία, την εθνική άμυνα ή τη δημόσια υγεία».

Το άρθρο αναφέρει ότι οι παραβάτες θα τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή και προσθέτει ότι εάν η πράξη διαπράχθηκε επανειλημμένα μέσω του Τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο δράστης θα τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή.

Η ποινή σε κάποιες των περιπτώσεων θα φτάνει ακόμη και τα 5 έτη. Πώς μπορεί να πορευθεί μία ολόκληρη κοινωνία με αυτές τις συνθήκες; Και τελικά τι θα μείνει στο τέλος από αυτό που αποκαλείται ελευθεροτυπία;

Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την εν λόγω μεταρρύθμιση του ποινικού κώδικα στην Ελλάδα, υποστηρίζοντας ότι μια διάταξη που φαίνεται να στρέφεται κατά των αρνητών του κορωνοϊού και των αντιεμβολιαστών θα μπορούσε να φιμώσει δυνητικά τα ΜΜΕ, σημειώνοντας ότι ο νόμος δεν κάνει καμία αναφορά στην ανάγκη σεβασμού της ελευθερίας της έκφρασης.

Οι παραβάσεις θα τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Εάν επαναληφθεί «μέσω του Τύπου ή του Διαδικτύου», θα επιβληθεί τουλάχιστον έξι μήνες φυλάκιση και πρόστιμο. Η μέγιστη ποινή φτάνει τα πέντε χρόνια φυλάκιση. Οι εκδότες ή οι ιδιοκτήτες μέσων ενημέρωσης θα τιμωρούνται επίσης.

Η Human Rights Watch φοβάται ότι η νέα αυτή νομοθετική  διάταξη  θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον των επικριτών των κυβερνητικών πολιτικών - όπως οι δημοσιογράφοι. Αυτό θα μπορούσε να έχει ισχυρό αποτρεπτικό αποτέλεσμα στην ορθή άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και συνεπώς να περιορίσει την ελευθερία έκφρασης, αλλά πάνω απ' όλα  την ελευθερία του τύπου.

«Στην Ελλάδα κινδυνεύετε πλέον με φυλάκιση εάν πάρετε θέση για σημαντικά ζητήματα δημοσίου ενδιαφέροντος, εάν η κυβέρνηση ισχυριστεί ότι αυτό είναι έκνομο και ψευδές», φέρεται να είπε η εμπειρογνώμων της οργάνωσης για την Ελλάδα, Eva Coss.

Οι ποινικές κυρώσεις θα εκφοβίσουν και θα αποθαρρύνουν τους δημοσιογράφους και οποιονδήποτε άλλον αναφέρεται σε σημαντικά θέματα, όπως ο χειρισμός της πανδημίας, η μετανάστευση ή η κυβερνητική οικονομική πολιτική.

Να σημειωθεί εδώ ότι στη λίστα για την Ελευθερία του Τύπου της οργάνωσης Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF), η Ελλάδα κατατάσσεται στην 70η θέση μεταξύ 180 χωρών - πέντε θέσεις χαμηλότερα από την προηγούμενη χρονιά.

Η Ελλάδα κατέχει την τρίτη θέση από το τέλος στην ΕΕ, σύμφωνα με τον τελευταίο «Δείκτη για την Ελευθερία του Παγκοσμίου Τύπου» που δημοσιεύτηκε από την RSF. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στην 70η θέση σε σύνολο 180 χωρών και ακολουθούν μόνο η Ουγγαρία (92) και η Βουλγαρία (112) στην Ε.Ε. Η Κύπρος κατατάσσεται στην 26η θέση και ακόμη και οι χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής τα πηγαίνουν καλύτερα από την Ελλάδα.

Η RSF επικρίνει το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης δέχονται συχνά επιθέσεις κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας. Αυτό παρεμποδίζει επίσης την όποια αναφορά για προσφυγικούς καταυλισμούς στα ελληνικά νησιά.

Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να κινηθεί άμεσα για την ανάκληση της διάταξης, η οποία είναι ασυμβίβαστη με την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία των ΜΜΕ, τονίζει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η διάταξη να χρησιμοποιηθεί για την τιμωρία των επαγγελματιών στα ΜΜΕ, της κοινωνίας των πολιτών και οποιουδήποτε άλλου ασκεί κριτική.  

Εύχομαι όλα αυτά να μην συμβούν και να αποσυρθεί η εν λόγω νομική διάταξη. Ο λόγος είναι ότι η αντίθετη άποψη δεν είναι απαραίτητα fake news, πέραν των ειδήσεων που πραγματικά προκαλούν πανικό και διασάλευση της δημόσιας τάξης. Κι αυτό, όμως, σηκώνει μεγάλη συζήτηση.