Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Η παραπληροφόρηση έχει εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο χειραγώγησης και χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό ειδικά τα τελευταία χρόνια με την βοήθεια της αλματώδους τεχνολογίας. Στην παραπληροφόρηση στηρίζεται για παράδειγμα η Ρωσία, παραποιώντας με τον πλέον στυγνό τρόπο τα αμέτρητα εγκλήματα πολέμου που πραγματοποίησε μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Παραπληροφόρηση έγινε και σε τεράστιο βαθμό κατά την διάρκεια της πανδημίας, κυρίως από το λεγόμενο αντι-εμβολιαστικό κίνημα που στηρίζεται και λανσάρεται από την ακροδεξιά και άλλους καλοθελητές που μιλούν για «εγκληματική επιστήμη» και «σατανικά» κέντρα αποφάσεων. Παραπληροφόρηση για τη Δύση καλλιεργεί o συνασπισμός των αυταρχικών και δικτατορικών κρατών, όπως Ρωσία, Ιράν, Τουρκία, Βόρειος Κορέα, Κίνα και λοιποί.

Ο μεγάλος κίνδυνος αφορά την Ευρώπη που δείχνει αιφνιδιασμένη από την προπαγάνδα των κρατών αυτών. Η Ευρώπη πάντως αρχίζει να αντιδρά και λαμβάνει μέτρα για να αποκρούσει όλη αυτή τη λαίλαπα.

Ευρώπη σε άμυνα

Τα στοιχεία αναφέρουν ότι 86% των Ευρωπαίων πολιτών συμφωνεί πως η ταχεία διάδοση της παραπληροφόρησης αποτελεί μείζον πρόβλημα για τη δημοκρατία.

71% των Ευρωπαίων δηλώνει ότι συχνά έρχεται αντιμέτωπο με παραπληροφόρηση.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι φορείς παραπληροφόρησης χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να εξαπατήσουν και να χειραγωγήσουν κόσμο στο διαδίκτυο, από κλώνους νόμιμων ιστοτόπων έως ύπουλα παραποιημένα αρχεία ήχου ή βίντεο (γνωστά ως «deepfake», τα οποία συχνά δημιουργούνται με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης), που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν επίκληση στο συναίσθημα και να θολώσουν την κρίση.

Ένα από τα μέτρα που λαμβάνονται κατά της παραπληροφόρησης στην Ευρώπη είναι και η διασφάλιση ότι οι πλατφόρμες αναλαμβάνουν την ευθύνη για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, χάρη στην πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, στον κώδικα δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση, στην πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη και τον κανονισμό για τη διαφάνεια και τη στόχευση της πολιτικής διαφήμισης.

Επίσης, σε ότι αφορά την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας έναντι της παραπληροφόρησης, παρέχεται η δυνατότητα στους πολίτες να πλοηγούνται στο σύγχρονο ειδησεογραφικό περιβάλλον, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τακτικές παραπληροφόρησης, η παροχή καθοδήγησης για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης μέσω της εκπαίδευσης και η παροχή βοήθειας σε εκπαιδευτικούς και στη νεολαία ώστε να την εντοπίζουν και να την αναχαιτίζουν.

Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων

Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2022, η Ευρωπαϊκή Ένωση επέκτεινε περαιτέρω το δίκτυο των κέντρων της για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τη δημιουργία 6 νέων κέντρων για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.

Μεταξύ αυτών είναι και το γερμανο-αυστριακό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (GADMO). Αποτελείται από το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων (Deutsche Presse Agentur), το γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων (Agence France Presse), και το αυστριακό πρακτορείο Ειδήσεων, (Austria Presse Agentur), καθώς και το ανεξάρτητο ερευνητικό δίκτυο Correctiv.

Το GADMO είναι η μεγαλύτερη ένωση ομάδων ελέγχου των γεγονότων στον γερμανόφωνο κόσμο. Η παραπληροφόρηση σύμφωνα με το εν λόγω Παρατηρητήριο δεν είναι τυχαία. Διαδίδεται σκόπιμα μέσω ψηφιακών πλατφορμών και συχνά περιέχει σκόπιμα παραποιημένα κείμενα, εικόνες ή βίντεο.

Επομένως, οι ελεγκτές γεγονότων χρειάζονται ειδικές δεξιότητες και εργαλεία για την επαλήθευση τέτοιου περιεχομένου. Τα επιστημονικά ευρήματα μπορούν να υποστηρίξουν την ανίχνευση των παραποιήσεων, να αποκαλύψουν εκστρατείες σε πρώιμο στάδιο και, κατά συνέπεια, να τις καταπολεμήσουν πιο αποτελεσματικά.

Αρκετές ερευνητικές ομάδες εργάζονται πάνω σε αυτές τις προκλήσεις στο πλαίσιο του έργου GADMO: Στο Αυστριακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (AIT) στη Βιέννη, αναπτύσσονται εγκληματολογικά εργαλεία για την ανεύρεση ενδείξεων για πλαστογραφίες στα οπτικοακουστικά μέσα.

Στο Πανεπιστήμιο TU Dortmund στην Γερμανία, μια διεπιστημονική ομάδα από τους τομείς της δημοσιογραφίας και της στατιστικής ερευνά τα πρότυπα που προκύπτουν κατά τη διάδοση των εκστρατειών παραπληροφόρησης και αναλύει τα κύρια θέματα των γερμανόφωνων ελέγχων γεγονότων με την πάροδο του χρόνου.

Εντοπισμός παραποιημένων εικόνων & βίντεο

Ο κύριος στόχος της ερευνητικής ομάδας του AIT είναι η ανάπτυξη συστημάτων βοήθειας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις αίθουσες σύνταξης για τον ημιαυτόματο εντοπισμό παραποιημένου περιεχομένου. Η έμφαση δίνεται κυρίως σε εικόνες και βίντεο, καθώς και σε προσεγγίσεις που βασίζονται σε αλγόριθμους μάθησης (AI).

Έτσι, ο στόχος είναι να καταστεί δυνατή η εξέταση ακόμη και εκτεταμένων συνόλων δεδομένων για να διαπιστωθεί αν μπορούν να βρεθούν σε αυτά ίχνη χειραγώγησης ή συνθετικά παραγόμενου περιεχομένου. Ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να κοινοποιηθούν με κατανοητό και διαφανή τρόπο αποτελεί επίσης μέρος του ερευνητικού έργου του AIT.

Αυτά είναι μόνο ένα μέρος από αυτά που γίνονται στην Ευρώπη κατά της παραπληροφόρησης. Οι πηγές, όμως, της παραπληροφόρησης και των fake news αυξάνονται και αυτές με αλματώδη ρυθμό.

Κύρια πηγή της παραπληροφόρησης, όπως προανέφερα, είναι τα αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα που πλέον συνασπίζονται ανοιχτά, απειλώντας ευθέως την εναπομείνασα δημοκρατία, με παραποιημένα βίντεο, εικόνες και μηνύματα, που στοχεύουν να προκαλέσουν σύγχυση.

Σε μια Ευρώπη μάλιστα, που έχει το τελευταίο διάστημα διχαστεί από την άνοδο της ακροδεξιάς, του βασικού κινδύνου για την δημοκρατία. Η ακροδεξιά που στηρίζεται ευθέως από τα προαναφερόμενα δικτατορικά καθεστώτα.