Η προστασία των Ουκρανών προσφύγων στην ΕΕ

Εκατομμύρια Ουκρανοί πολίτες που έχουν εγκαταλείψει την χώρα τους λόγω της ρωσικής εισβολής, εξακολουθούν να βρίσκονται σε χώρες της ΕΕ υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας. Οι πολίτες αυτοί έχουν πληγεί σοβαρά από την ρωσική επιθετικότητα και φοβούνται να επιστρέψουν στις εστίες τους. Εντούτοις, η ΕΕ τους προστατεύει έστω και προσωρινά.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, στις 31 Μαρτίου 2025, λίγο περισσότεροι από 4,26 εκατομμύρια πολίτες εκτός της ΕΕ που εγκατέλειψαν την Ουκρανία, ως συνέπεια της ρωσικής επιθετικής πολεμικής επιχείρησης και εισβολής κατά της Ουκρανίας, τελούσαν υπό  καθεστώς προσωρινής προστασίας στην ΕΕ.
Οι χώρες της ΕΕ που φιλοξενούν τον μεγαλύτερο αριθμό δικαιούχων προσωρινής προστασίας από την Ουκρανία ήταν η Γερμανία (1.184.890 άτομα, 27,8% του συνολικού αριθμού στην ΕΕ), η Πολωνία (997.120, 23,4%) και η Τσεχία (365.055, 8,6%).
Σε σύγκριση με τα τέλη Φεβρουαρίου 2025, ο συνολικός αριθμός των ατόμων που τελούσαν υπό προσωρινή προστασία στην ΕΕ στα τέλη Μαρτίου μειώθηκε κατά 45.455 (-1,1%). Οι μεγαλύτερες μειώσεις καταγράφηκαν στην Τσεχία (-32.695, -8,2%), τη Σουηδία (-20.505, -43,2%) και τη Λιθουανία (-4 845, -9,9%).
Οι μειώσεις αυτές εξηγούνται σε μεγάλο βαθμό από τη λήξη του καθεστώτος προσωρινής προστασίας τον Μάρτιο του 2025. Ορισμένα άτομα ενδέχεται να εξαιρούνται προσωρινά, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία ανανέωσης.
Ο αριθμός των ατόμων που τελούν υπό προσωρινή προστασία αυξήθηκε σε 18 χώρες της ΕΕ, με τις μεγαλύτερες απόλυτες αυξήσεις να παρατηρούνται στη Γερμανία (+7.090, +0,6%), την Πολωνία (+2.330, +0,2%) και την Ισπανία (+2.275, +1,0%).
Σε σύγκριση με τον πληθυσμό κάθε χώρας της ΕΕ, το υψηλότερο ποσοστό δικαιούχων προσωρινής προστασίας ανά χίλιους κατοίκους παρατηρήθηκε στην Τσεχία (33,5), την Πολωνία (27,2) και τη Λετονία (26,4), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο ΕΕ ήταν 9,5 ανά χίλιους κατοίκους.
Στις 31 Μαρτίου 2025, οι Ουκρανοί πολίτες αντιπροσώπευαν πάνω από το 98,4% των δικαιούχων προσωρινής προστασίας στην ΕΕ. Οι ενήλικες γυναίκες αποτελούσαν σχεδόν το ήμισυ (44,7%) των δικαιούχων. Οι ανήλικοι αντιπροσώπευαν σχεδόν το ένα τρίτο (31,7%), ενώ οι ενήλικες άνδρες αποτελούσαν λιγότερο από το ένα τέταρτο (23,6%) του συνόλου.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται, αναφέρονται στην χορήγηση του καθεστώτος προσωρινής προστασίας βάσει της απόφασης εφαρμογής 2022/382 του Συμβουλίου, της 4ης Μαρτίου 2022, για τη διαπίστωση της ύπαρξης μαζικής εισροής εκτοπισμένων προσώπων από την Ουκρανία λόγω της επιθετικής πολεμικής ενέργειας της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και για τη θέσπιση προσωρινής προστασίας.
Στις 25 Ιουνίου 2024, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε την απόφαση για παράταση της προσωρινής προστασίας των ατόμων αυτών από τις 4 Μαρτίου 2025 έως τις 4 Μαρτίου 2026.
Προσωρινή προστασία
Η προσωρινή προστασία είναι ένα έκτακτο μέτρο για την παροχή άμεσης και προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής ή επικείμενης μαζικής εισροής εκτοπισμένων προσώπων από χώρες εκτός της ΕΕ που δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους. Η οδηγία για την προσωρινή προστασία του 2001 παρέχει στην ΕΕ ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων.
Εφαρμόζεται όταν το Συμβούλιο, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, αποφασίζει ότι υπάρχει μαζική εισροή, ιδίως εάν υπάρχει κίνδυνος το κανονικό σύστημα ασύλου να δυσκολευτεί να ανταποκριθεί στη ζήτηση που προκύπτει από την άφιξη εκτοπισμένων προσώπων, με κίνδυνο αρνητικών επιπτώσεων στην αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος ασύλου.
Ενεργοποίηση της οδηγίας για την προσωρινή προστασία
Η οδηγία για την προσωρινή προστασία, η οποία εκδόθηκε μετά τις συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά από το Συμβούλιο ως απάντηση στην άνευ προηγουμένου εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, με σκοπό την παροχή ταχείας και αποτελεσματικής βοήθειας στους ανθρώπους που φεύγουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, η στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει μια κατάσταση μαζικής άφιξης εκτοπισμένων από την Ουκρανία που δεν μπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Λόγω της κλίμακας των εκτιμώμενων αφίξεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε σαφή κίνδυνο ότι τα συστήματα ασύλου των χωρών της ΕΕ δεν θα είναι σε θέση να επεξεργαστούν τις αιτήσεις εντός των καθορισμένων προθεσμιών.
Αυτό θα επηρεάσει αρνητικά την αποτελεσματικότητα των εθνικών διαδικασιών ασύλου και θα θίξει τα δικαιώματα των ατόμων που υποβάλλουν αίτηση για διεθνή προστασία.
Ακολουθώντας την πρόσκληση των υπουργών Εσωτερικών, στις 2 Μαρτίου 2022, η Επιτροπή πρότεινε να ενεργοποιηθεί η οδηγία για την προσωρινή προστασία.
Στις 4 Μαρτίου 2022, το Συμβούλιο ενέκρινε ομόφωνα την απόφαση που παρέχει το δικαίωμα προσωρινής προστασίας σε όσους φεύγουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.