Ασυνόδευτα παιδιά – πρόσφυγες σε κίνδυνο: Σήμα κινδύνου από τις αφίξεις και τη μεταχείρισή τους
Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)
Τι αναφέρουν μερικά από τα πορίσματα της κοινής έκδοσης του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) και της οργάνωσης Save the Children (SC), επικαιροποιημένη έως τις 22 Αυγούστου 2025.
Μια σημαντική επισκόπηση για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν γενικά οι πρόσφυγες, αλλά και ειδικότερα τα ασυνόδευτα παιδιά προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα καταδεικνύει πως το πρόβλημα εξακολουθεί να είναι μεγάλο και δυσεπίλυτο, παρά τις όποιες κυβερνητικές αποφάσεις. Τα παιδιά και δη τα ασυνόδευτα συνεχίζουν να έρχονται σε μεγάλους αριθμούς, δυσχεραίνοντας την ήδη τεταμένη κατάσταση. Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και η οργάνωση Save the Children περιγράφουν την όλη κατάσταση ως εξαιρετικά κρίσιμη.
Η επισκόπηση περιλαμβάνει τεκμηριωμένα στοιχεία για την κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα, καθώς και συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής που είναι κρίσιμες για την προστασία των παιδιών προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα.
Οι βασικές διαπιστώσεις και πορίσματα της σχετικής έκθεσής τους συνίσταται στις εξής καταγεγραμμένες τάσεις και προκλήσεις: 
-Αυξημένες αφίξεις στην Κρήτη το 2025, αύξηση 350% σε σχέση με το 2024, κυρίως μέσω της διαδρομής Λιβύη–Κρήτη, με τα παιδιά να αποτελούν πάνω από το 20% των αφιχθέντων και το 30% αυτών να είναι ασυνόδευτα.
-Περιορισμοί στο άσυλο που επηρεάζουν παιδιά και τις οικογένειές τους: Αναστολή καταγραφής αιτήσεων για αφιχθέντες από Βόρεια Αφρική (Άρθρο 79), με άμεσες απελάσεις χωρίς καταγραφή.
-Κράτηση και επιστροφές με το νέο νομοσχέδιο: Μεγαλύτερης διάρκειας κράτηση, ηλεκτρονική σήμανση, ποινικοποίηση παράτυπης διαμονής, κατάργηση εξαιρετικών λόγων για έκδοση άδειας διαμονής. Κίνδυνοι για παιδιά: περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση, παραβίαση της αρχής του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.
-Σοβαρές ελλείψεις στην υποδοχή και στέγαση, με παρατεταμένη παραμονή σε ακατάλληλους χώρους, χωρισμό οικογενειών και περιορισμένη πρόσβαση σε σχολική εκπαίδευση.
-Προκλήσεις στην εκπαίδευση και σημαντικά εμπόδια για ασυνόδευτα παιδιά, καθώς και για όσα φτάνουν στην ενηλικίωση.
-Συστάσεις πολιτικής, που εστιάζουν στην προστασία των παιδιών και τη μη επιστροφή τους σε χώρες που μπορεί να αντιμετωπίζουν κίνδυνο, την ενίσχυση των εθνικών συστημάτων υποδοχής και προστασίας των παιδιών, καθώς και των ΜΚΟ που παρέχουν νομική βοήθεια και προστασία σε παιδιά και οικογένειες σε πλαίσιο αναγκαστικού εκτοπισμού.
Στο πρώτο εξάμηνο του 2025, η Ελλάδα, όπως αναφέρεται στην έκθεση,  κατέγραψε επίπεδα αφίξεων που δε διαφέρουν σημαντικά από εκείνα του προηγούμενου έτους, διατηρώντας τις αυξημένες αφίξεις που σημειώθηκαν πέρυσι - οπότε οι αιτήσεις ασύλου έφτασαν στον υψηλότερο αριθμό της πενταετίας. Τα παιδιά συνεχίζουν να αποτελούν περισσότερο από το ένα πέμπτο των αφίξεων δια θαλάσσης, με το 30% αυτών να είναι ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειές τους.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του 2025 είναι η αλλαγή στο μοτίβο των αφίξεων, με τους περισσότερους ανθρώπους να φτάνουν δια θαλάσσης στην Κρήτη, κυρίως μέσω της διαδρομής Λιβύη–Κρήτη. Οι περισσότεροι αφιχθέντες στην Κρήτη προέρχονται από την Αίγυπτο (47%), το Σουδάν (27%) και το Μπαγκλαντές (19%).
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (ΥΑ/ΟΗΕ), έως τον Ιούνιο του 2025, η Κρήτη είχε δεχθεί το 42% όλων των αφίξεων δια θαλάσσης. Αυτό αντιστοιχεί σε αύξηση 350% στις αφίξεις στην Κρήτη σε σύγκριση με το 2024. 
Η συγκεκριμένη διαδρομή εμφανίζει ιδιαιτερότητα όχι μόνο λόγω του όγκου των αφίξεων αλλά και λόγω του προφίλ των αφιχθέντων, που συχνά περιλαμβάνει ασυνόδευτα ανήλικα (κατά περιόδους πάνω από το ένα τρίτο των επιβατών) καθώς και οικογένειες με μικρά παιδιά, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και βρεφών.
Παρά τη ραγδαία αύξηση των αφίξεων, οι χώροι υποδοχής στο νησί παραμένουν πρόχειροι και ακατάλληλοι, με ελάχιστα στοιχεία να δείχνουν ότι οι αρχές έχουν λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης. 
Οι νεοαφιχθέντες πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων παιδιών και βρεφών, συχνά φιλοξενούνται σε προσωρινούς, ανεπίσημους χώρους χωρίς στοιχειώδη υποδομή -όπως το πρώην εκθεσιακό κέντρο στην Αγυιά Χανίων ή εγκαταλελειμμένες λιμενικές εγκαταστάσεις στο Ηράκλειο- όπου οι συνθήκες έχουν περιγραφεί ως «αναξιοπρεπείς» και με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Χωρίς Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης να λειτουργεί στο νησί, οι αρχές δεν είναι σε θέση να καταγράψουν ή να κάνουν συστηματικά το απαραίτητο screening στους νεοφιχθέντες, αφήνοντας ευάλωτα άτομα -όπως ασυνόδευτα παιδιά, επιζώντες βίας ή άτομα με επείγουσες ιατρικές ανάγκες- χωρίς εντοπισμό και αντίστοιχη στήριξη.
Η νέα αναστολή του ασύλου θέτει σε κίνδυνο τα παιδιά
Η ραγδαία αύξηση των αφίξεων στην Κρήτη το 2025 δεν αντιμετωπίστηκε με ενίσχυση των μέτρων προστασίας, αλλά με νέους περιορισμούς. 
Στις 11 Ιουλίου 2025, η Ελληνική κυβέρνηση θέσπισε νομοθετική διάταξη (άρ. 79 του ν. 5218/2025), με την οποία αναστέλλεται για τρεις μήνες η υποβολή αίτησης ασύλου ειδικά για τα άτομα που φτάνουν στην Κρήτη με πλωτό μέσο από τη Βόρεια Αφρική, ενώ παράλληλα προβλέπεται ότι τα άτομα αυτά επιστρέφονται, χωρίς καταγραφή της αίτησης ασύλου, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής τους. Αρχικά η κυβέρνηση ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή κέντρων κράτησης στην Κρήτη για μετανάστες και πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων παιδιών. 
Ωστόσο, μετά από έντονες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου εξετάζει πλέον την κατασκευή δύο ή τριών προσωρινών κέντρων καταγραφής.
Αναπληρώτρια Συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΣΠ, με έδρα την Κρήτη αναφέρει ότι «τόσο πριν όσο και μετά την τρίμηνη αναστολή του δικαιώματος ασύλου από τις ελληνικές αρχές, δεν διασφαλίζονται αξιοπρεπείς συνθήκες υποδοχής για κανέναν νεοαφιχθέντα αφικνούμενο από τη Β. Αφρική. 
Αντιθέτως, αυτό που παρατηρούμε είναι η συνέχιση της ποινικοποίησης της εισόδου στη χώρα, με ανθρώπους -ανάμεσά τους και παιδιά- να διώκονται επειδή αναγκάστηκαν να οδηγήσουν τις βάρκες σε αναζήτηση προστασίας. Παράλληλα, παραμένει ασαφές το πώς και με ποια διαδικασία αξιολογείται η ευαλωτότητα των νεοαφιχθέντων, καθώς δεν φαίνεται να εφαρμόζεται κάποιος επιτόπιος μηχανισμός αξιολόγησης».  
Λίγες μέρες μετά την θέσπιση της αναστολής της υποβολής των αιτήσεων ασύλου, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), που παρέχει δωρεάν νομική βοήθεια και εκπροσώπηση σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, επισκέφθηκε κρατουμένους στο Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης Αμυγδαλέζας, όπου μεταξύ των κρατουμένων ήταν και ασυνόδευτα παιδιά. 
Κατά τον χρόνο συγγραφής της παρούσας επισκόπησης, όσοι φτάνουν κατά τη διάρκεια της αναστολής των αιτήσεων ασύλου κρατούνται κυρίως σε Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης ή στο κλειστό κέντρο της Σιντικής, όπου οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα δυσχερείς για όλους -ακόμη και για τους αστυνομικούς.
Επιπλέον, σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, δεν πραγματοποιούνται -τουλάχιστον όχι συστηματικά αξιολογήσεις ευαλωτότητας στον νεοαφικνούμενο πληθυσμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα ασυνόδευτα παιδιά που δεν έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο ή των οποίων ο ισχυρισμός περί ανηλικότητας απορρίπτεται από τις αρχές, να κινδυνεύουν να παραμείνουν αθέατα ανάμεσα σε ενήλικες κρατουμένους.
Τόσο το ΕΣΠ, όσο και η οργάνωση Refugee Support Aegean (RSA), κατέθεσαν αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων (Άρθρο 39 του Κανονισμού) ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εκ μέρους οκτώ συνολικά υπηκόων Σουδάν που κρατούντων στην Αμυγδαλέζα. Στις 14 Αυγούστου, το Δικαστήριο έκανε δεκτά τα αιτήματα, απαγορεύοντας την απέλασή τους μέχρι να εξεταστούν οι υποθέσεις τους από τα εθνικά δικαστήρια.
Αριθμός ασυνόδευτων ανήλικων παιδιών
Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, τα ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά τον Σεπτέμβριο 2025 ανέρχονται συγκεκριμένα:
1.989 Εκτιμώμενος αριθμός Α.Α στην Ελλάδα, εκ των οποίων: 
92% Αγόρια 8% Κορίτσια 12,1% <15 ετών 
1.291 Α.Α. σε Κέντρα Φιλοξενίας 
169 Α.Α. σε Διαμερίσματα Ημιαυτόνομης Διαβίωσης 
142 Α.Α. σε Δομές Επείγουσας Φιλοξενίας
367 Α.Α. σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης & Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές 20 Α.Α.
Οι Ελεγχόμενες Δομές Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο Δυναμικότητας θέσεων φιλοξενίας ανέρχονται σε 1.745 θέσεις.