Η 17η Νοέμβρη αποτελεί ημέρα σταθμό για τις σελίδες της νεότερης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Αποτελεί ημέρα βαρύνουσας σημασίας και μνήμης της εξέγερσης του ελληνικού λαού ενάντια στη χούντα. Λίγο πολύ γνωστά τα γεγονότα της μεγάλης ανατροπής του δικτατορικού καθεστώτος, της χούντας των συνταγματαρχών, των εγκάθετων δικτατόρων της επταετίας. Εξέγερση του Πολυτεχνείου ονομάστηκε ο αγώνας για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, που έδωσε ορμή στο νου του ανθρώπου, για να τον ντύσει αυτόν τον αγώνα με στίχο και μουσική.
«Μάτια κλειδωμένα, χέρια παγωμένα κείτεται
-δεκοχτώ χρονώ ήτανε δεν ήτανε-
για να έχω εγώ πουλιά-φτερά στα χέρια μου,
και συ στο σπιτάκι σου,
μια γλάστρα με βασιλικό στο πεζουλάκι
και τα παιδιά μας ξένοιαστα να χτίζουνε το μέλλον» γράφει η Λένα Παπά «στους σκοτωμένους σπουδαστές του Νοεμβρίου» ενώ ο Φώντας Κονδύλης σημειώνει :
«Το πρώτο ρίγος στη ραχοκοκαλιά το νιώθω όταν ακούω τις φωνές. Έρχονται από μπροστά οι φωνές, αξεδιάλυτες στην αρχή, οπωσδήποτε ρυθμικές, σα συνθήματα. «Πολυτεχνείο», φωνάζει ο εισπράχτορας, κι ανοίγει τις πόρτες. Ο κόσμος ξεμπουκάρει, και μέσα στο τρόλλεϋ μπουκάρουν οι φωνές, ρυθμικές, αναρίθμητες φωνές παιδιών που φωνάζουν σα να τραγουδάνε. Και τότε δέχομαι ζεματιστό κατάστηθα το μήνυμα. Με εικόνες τούτη τη φορά. Τεράστια πανώ στα κάγκελα του Πολυτεχνείου, κι από μέσα, παιδιά σκαρφαλωμένα, κι ως έξω απ΄ την είσοδο παιδιά, νέα παιδιά, εκεί, γύρω στα είκοσι, κορίτσια αγόρια, να φωνάζουνε ρυθμικά. Μα τι φωνάζουνε; ακούω πλάι μου μια φωνή. Σε λίγο μ΄ άφησε το σύγκρυο. Το τρόλλεϋ έχει ξεκινήσει. Η νέκρα με ξανακυριεύει. Τίποτε δε γίνεται, λέω. Ο δικτάτορας δε θα τους πειράξει. Θα τους αφήσει να φωνάξουνε, να ξελαρυγγιαστούνε, να εκτονωθούνε, κι ύστερα μόνα τους θα φύγουνε. Τα παιδιά. Των 18 και 20 χρόνων. Έτσι έγινε και πέρυσι στη Νομική. Ακριβώς τέτοιο καιρό. Κλειστήκαν τα παιδιά στη Νομική δυο μέρες. Τη δεύτερη πείνασαν, κουράστηκαν, γύρισαν στα σπίτια τους. Προηγουμένως, βέβαια, πράκτορες μυστικοί είχαν ανοίξει από μέσα τις πόρτες και χύμηξαν οι αστυνομικοί με τα γκλομπς στο χέρι. Δείρανε με την ψυχή τους. Χόρτασαν. Τραυμάτισαν κιόλας. Τα παιδιά ξαναγύρισαν στα θρανία. Πέρυσι, τέτοιο καιρό, τα πράγματα στο Πολυτεχνείο πήραν άλλη τροπή. Κλειστήκαν κι εκεί τα παιδιά, κάποιος από μέσα άνοιξε τις πόρτες, χυμήξαν οι αστυνομικοί, τραυμάτισαν πολλά. Ταυτόχρονα, ο δικτάτορας ψήφιζε αναγκαστικό νόμο: αίρεται η αναβολή κατατάξεως στο στρατό. Τότε, πολλά παιδιά πήραν το δρόμο του στρατιωτικού, μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα έντασης και τρομοκρατίας. Σείστηκε το πανελλήνιο. Αλλά σε λίγο τα πνεύματα καταλάγιασαν. Νέα συγκλονιστικά γεγονότα μας έκαναν να ξεχάσουμε όλα τ΄ άλλα συγκλονιστικά που είχαν προηγηθεί: παραίτηση των στρατιωτικών της κυβέρνησης, συγκέντρωση όλων σχεδόν των εξουσιών στα χέρια του αυτοανακήρυχτου Προέδρου της Δημοκρατίας, ορκωμοσία Μαρκεζίνη και λοιπά. Είναι τρομαχτικό αυτό που συμβαίνει εδώ κι έξι χρόνια. Το κάθε τι που συμβαίνει είν΄ από μόνο του συγκλονιστικό. Φτάσαμε στο σημείο, οτιδήποτε καινούργιο να είναι συγκλονιστικότερο απ΄ όλα τα προηγούμενα, και αυτομάτως να σε κάνει να τα ξεχνάς. Κι ο χρόνος για την αφομοίωση του κάθε τι να είναι απελπιστικά λίγος. Πώς να τ΄ αφομοιώσεις όλα, να τ΄ αξιολογήσεις και να τα ταξινομήσεις; Ούτε καν να τα πληροφορηθείς δεν προφταίνεις. Έτσι ήταν που ξεχάστηκαν γρήγορα τα γεγονότα της Νομικής μπροστά στο σκάνδαλο Γουώτεργκεητ, που ανακήρυξε το Νίξον ως το μεγαλύτερο παλιάτσο όλων των εποχών, έτσι ξεχάστηκε η στράτευση των φοιτητών μπροστά στη σφαγή της Χιλής, για να ξεχαστούν σιγά-σιγά κι οι σφαγές της Χιλής μπροστά στην ανακήρυξη του γελωτοποιού Μαρκεζίνη σε πρωθυπουργό της χώρας μας, μιας χώρας που άρχισε κιόλας να πεινάει, να κρυώνει και να διαστέλει τα μάτια πιο πολύ. Έτσι είπα μέσα μου, έπειτα απ΄ τον πρώτο συγκλονισμό «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» είπα μέσα μου ότι κι αυτό το συγκλονιστικό από μόνο του γεγονός να κλειστούνε και πάλι τα παιδιά μες στο Πολυτεχνείο, θα οδηγηθεί στο ίδιο φινάλε, για ν΄ αρχίσει αμέσως κάτι άλλο, μέσα στα πλαίσια πάντα της αμφίβολης ανοχής των αρχών, και της ανοργανωσιάς που δέρνει την αγανάκτηση του λαού. «Θα εκφυλιστεί» λέω μέσα μου, και μπαίνω στο θέατρο» Το απόσπασμα είναι από το «Τριήμερο στα κάγκελα, απ΄ το ημερολόγιο των σκοτεινών ημερών», Καστανιώτης 1979, σ. 13-35.

ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ ΑΞΕΧΑΣΤΑ
Η καταπίεση που βιώνει ο λαός φέρνει στα χείλη γεννήματα του νου που γίνονται συνθήματα αξέχαστα.
«Λαέ πεινάς γιατί δεν πολεμάς», «Λαέ πολέμα σου πίνουνε το αίμα» «Κάτω η Χούντα», «Απόψε θα γίνει Ταϊλάνδη» (αναφορά στη φοιτητική εξέγερση που ξεκίνησε τον Ιούλη του 1973 στην Ταϊλάνδη και συντέλεσε στον τερματισμό σαραντάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας τον Οκτώβρη του 1973), «Λαέ, λαέ ή τώρα ή ποτέ», «Ουε! Γραμματείς, Φαρισαίοι, Υποκριταί», «Οι φοιτητές δεν βολεύονται, βουλεύονται», «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία», «Λαέ σπάσε τις αλυσίδες», «Έξω οι ΗΠΑ», «Παπαδόπουλε φασίστα, παρ\' τη Δέσποινα την πλύστρα, πάρ\' τη Δέσποινα κι εμπρός, δεν σε θέλει ο λαός»,
Τα συνθήματα του Πολυτεχνείου δεν ήταν πρόχειρα σχεδιάσματα γλωσσικών εκφράσεων με επιφανειακό περιεχόμενο. Είχαν νόημα πολιτικό, εξέφραζαν οράματα, ανάγκες βασικές ενός λαού καταπιεσμένου, αδικημένου. Έγιναν ύμνος αυτά τα συνθήματα και αποτυπώθηκαν στη μνήμη. Αυτά τα συνθήματα έδεσαν με τον Αγώνα κι έριξαν τη χούντα.

Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Ο ΚΛΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Από τότε και μετά μιλήσαμε για αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Άλλοι πανηγύρισαν, άλλοι στάθηκαν μπροστά σε μικρόφωνα και απηύθυναν λόγους βαρύγδουπους, κάποιοι από τους πρωτεργάτες αποθρασύνθηκαν και εξαργύρωσαν τον αγώνα και τη συμμετοχή τους με προνόμια θέσεων πολιτικής ισχύος, άλλοι θέλησαν να μας κυβερνήσουν και να μας σώσουν Ξεπούλησαν τα ιδανικά, τις αξίες και το αίμα νέων ανθρώπων ανελέητα. Έκαναν λυπηρή και σκληρή την πραγματικότητα ενός ολάκερου λαού θυσιάζοντας την ανάσα του, το δικαίωμα για αξιοπρεπή διαβίωση στο βωμό των προσωπικών τους φιλοδοξιών. Τα προηγούμενα χρόνια μιλούσαμε για την 17η Νοέμβρη ως ημέρα γιορτής για τη Δημοκρατία. Σήμερα αισθάνομαι να κλονίζεται ,να δέχεται πλήγματα αυτή η πολύπαθη Δημοκρατία. Ως ελάχιστη μονάδα του ελληνικού λαού διαπιστώνω με έντονη την ανησυχία και την απογοήτευση πως σήμερα, τώρα, 38 χρόνια μετά, αυτός ο λαός της Ελλάδας ζει το μεγαλύτερο δράμα της μεταπολίτευσης, βιώνει σύγχρονες μορφές βίας όπως αυτή της ψυχολογικής, αφανίζεται, βλέπει να έχει χάσει την ηρεμία της η καθημερινότητά του, βλέπει πως δεν μπορεί να χαρεί και να απολαύσει τη ζωή του, βλέπει πως ο αγώνας για ΨΩΜΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ δεν βρήκε δικαίωση αλλά πως του παίρνουν και τη μπουκιά ψωμιού από το στόμα, πάνε να του στερήσουν την ανάσα του.
Για όλα τα παραπάνω δε θα προχωρήσω τη σκέψη μου και δε θα κάνω άλλες αναφορές. Επιλέγω μόνο κάποιους στίχους του Τάσου Λειβαδίτη, να κλείσει το ελάχιστο τούτο αφιέρωμα για το μεγαλείο του Αγώνα, της θυσίας των ηρώων του Πολυτεχνείου με έντονο πλέον τον προβληματισμό για το αν αποδώσαμε ποτέ τιμή ουσίας σε αυτούς τους ήρωες, τα νιάτα που θυσιάστηκαν...
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν\' αγωνίζεσαι
για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις
τα χείλη σου θα ματώσουν απ\' τις φωνές.
Το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες
μα δε θα κάνεις ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου θα΄ ναι μια πετριά
στα τζάμια των πολεμοκάπηλων.
Κάθε χειρονομία σου θα΄ ναι
για να γκρεμίζει την αδικία.
Δεν πρέπει ούτε στιγμή να υποχωρήσεις,
ούτε στιγμή να ξεχαστείς.»
Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου
vamvouramar@gmail.com
www.marianthivam.blogspot.com