Αφιέρωμα στο Νικηφόρο Βρεττάκο
Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου το φετινό και όπως βρίσκεται πλέον στην εκπνοή του δεν μπορεί να μη γίνει μία στοιχειώδης αναφορά στο έργο του κορυφαίου αυτού εκπροσώπου της νεοελληνικής λογοτεχνίας που γεννήθηκε στις Κροκεές Λακωνίας την 1η Ιανουαρίου 1912 και πέθανε στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1991, όπου ζει από το 1929 . Τότε αρχίζει το διάβα στα πρώτα του λογοτεχνικά βήματα.
Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Από το 1946 ως το 1949 εργάστηκε στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα (αρχικά στη στήλη του βιβλίου, στη συνέχεια ως αρχισυντάκτης, εκδότης και διευθυντής). Ασχολήθηκε επίσης με την πεζογραφία , την κριτική και τη δημοσιογραφία. Με το πραξικόπημα του 1967 αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία. Προτάθηκε τέσσερις φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Το έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου εμπνέει και πολυβραβεύεται. Αποσπά κορυφαίες διακρίσεις όπως το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940, 1956, 1982), το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1974), το Αριστείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών (1982).
Το 1986 εκλέγεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και αναγορεύεται επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1991.
«Ζει ο Νικηφόρος Βρεττάκος κοντά στο βουνό του, στο Αρχείο του, στη σκέψη των φίλων του».
Με αυτά τα λόγια οι φίλοι του ποιητή R. Lavaguini, S. Nicosia και το Istituto di Filologia Greca του Πανεπιστημίου του Παλέρμου χαιρέτισαν την ίδρυση του Αρχείου του ποιητή στη Σπάρτη, στις 9 Δεκεμβρίου 2000. Η επιλογή της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης ως φορέα υπευθύνου για τη συγκέντρωση, καταγραφή, διαφύλαξη, αξιοποίηση και προβολή του Αρχείου Νικηφόρου Βρεττάκου έγινε από τον ίδιο τον ποιητή λίγο πριν το θάνατό του και η οικογένειά του, φάνηκε συνεπής, το δώρισε εκπληρώνοντας την επιθυμία του.
Άνθρωπος, φύση, ελληνικότητα μέσα από τη γλώσσα, πολιτισμός είναι κάποια από τα βασικά σημεία που διακτινίζεται το έργο του.
Και ρωτά ο ποιητής:
Δίχως πανί, δίχως κουπί, αν μας σέρνει
ο γιαλός μας,
δίχως άστρο αν μας θέλει η νύχτα,
δίχως ήλιο αν μας καλεί η ημέρα,
πού είναι ο κόσμος;
Σε πολλές από τις γραφές του ο Βρεττάκος αφήνει να φανεί η αγάπη του για τη Σπάρτη και τον Ταϋγετο κομμάτια-τόποι της ζωής του που δεν παύουν να τον ακολουθούν και να πορεύεται μαζί τους σε όλη του τη ζωή .
Ανάμνηση από τον Ταΰγετο
Έστηνε η Άνοιξη την προτομή μου
σε μικρούς λόφους ειρήνης,
έλαμπε καθισμένο στο ραβδί μου ένα πουλί από φως
κι έβρεχε ιριδισμούς στα πρόβατα το αιώνιο σέλας της αγάπης.
Μες στη σιωπή, το θαλασσί φλοίβησμα του αίματός μου
ανάδινε τον ήχο του αδραχτιού της μητέρας μου,
που ύφαινε στων σταχτιών το πράσινο και το λευκό μαλλί του αυγερινού.
Πολλοί έγραψαν και θα συνεχίζουν να γράφουν για έργο του Βρεττάκου, πολλοί έκαναν την κριτική και τους σχολιασμούς τους. Επιλέγω κάποιες λίγες σειρές από τέτοιες κριτικές να τις μοιραστούμε.
«Καλοκαίρι! Μην πιστέψεις πως δεν συλλογιέμαι!
Η σκέψη μου είναι αγάπη κι η αγάπη μου σκέψη.
Κι ο πόνος μου έγινε ομορφιά! Όλα μέσα μου
μεταμορφώθηκαν σε άστρα! Μυστηριακή θεία δύναμη
που αναθρώσκει απ τα βάθη μου, αντανακλά και στολίζει
με την εξαίσιά της λάμψη το μηδέν και τη νύχτα!
..
Αγαπώ άρα υπάρχω!»
Η αγάπη τούτη βαθιανάβρυσμα πόνου, αίσθησης και νόησης είναι γραμμή οροθετική ακατάλυτη. Συνδέει τη φύση με τη συνειδητή προσωπικότητα και τούτη μεμιάς με τον άνθρωπο. Κι έτσι έφτασε η νυχτερινή ανεμοτάραγη κι αλαφιασμένη πορεία της ψυχής του Βρεττάκου στο τέρμα. Το τέρμα τούτο το μακάρια απ όπου ξεκινούν ύστερα προς τη γαλανή έχταση της δημιουργίας όλοι οι γόνιμοι λογισμοί, όλες οι σπουδαίες κι επίσημες πράξεις ψυχολογικά και ιστορικά. Είναι τούτο το πρώτο κι έσχατο μαζί σημείο απ όπου συγκροτεί ο λυρισμός τον κύκλο του ανθρώπινου προορισμού.
Το παραπάνω απόσπασμα κριτικής είναι από τη συγκεντρωτική έκδοση Λεωνίδας Παυλίδης, Κριτικά κείμενα, πρόλ.: Κρήνη Παυλίδου, επιμ.: Λευτέρης Παπαλεοντίου, Αθήνα, Εκδόσεις Γαβριηλίδης 2006.
Η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ σημειώνει στο περ. Η Λέξη, τ. 12, 1982
«Πιο γλυκειά θάναι η έρημος και η εξορία, η άμμος
μαλακό χόρτο θάναι κάτω απ τα πόδια μου
αρκεί να σώσω την ψυχή μου, ήλιε μου, και το λόγο μου».
Έγνοια του η ψυχή και ο λόγος.
Η αγιότητα - που είναι η διαύγεια της ματιάς του -, η διαφάνεια της ψυχής του και η πίστη του στο ρόλο της ποίησης, ακόμα και μέσα στις πιο σκληρές ώρες, και μέσα από την κόλαση, προσπαθεί να προβάλει αυτό που θα΄πρεπε νάταν ο κόσμος.
Στο «Ποτάμι Μπυές», που είναι μια κορύφωση μετά από τα οργισμένα ποιήματα της «Διαμαρτυρίας», εντείνεται αλλά και φωτίζεται το μαρτύριο με τον τρόπο που ο El Greco εξανθρωπίζει και άποπνευματώνει τον Αγιο Σεβαστιανό.
«Το φως μπαίνει στο σώμα μου
όπως οι αχτίνες
από τα τζάμια των εκκλησιών
αναζητώντας τον εσταυρωμένο».
Αυτός ο λυρισμός του Βρεττάκου είναι η παλέτα του, παλέτα σαν και κείνη του Φρα Αντζέλικο, διάφανη, τρυφερή, σε χρώματα παστέλ, που κάπου κάπου όμως σκοτεινιάζουν σαν τα σύννεφα που μαζεύονται πάνω απ\' το Τολέδο.
Δεν είναι σύμπτωση η συνεχής παρεμβολή ζωγραφικών εικόνων στην ποίησή του, τις προκαλεί και, πολλές φορές, σαν τον Ρουώ ή τους Βυζαντινούς - χαρακώνει με μια πλατειά λουρίδα σκουρόχρωμη - μαύρη συχνά - τα πιο λαμπερά ή τρυφερά του χρώματα.
Το φως - όπως στους πιο πάνω στίχους - τρυπώνει από τις πιο σκοτεινές γωνιές για να φωτίσει εσωτερικά ή εξωτερικά τον κόσμο του, είναι ένα ύστατο καταφύγιο γι\' αυτόν.
Πολλές και ποιοτικές οι εκδηλώσεις σε όλη τη διάρκεια του έτους Νικηφόρου Βρεττάκου λαμβάνουν χώρα. Συνέδρια, λογοτεχνικές βραδιές, αφιερώματα, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδόσεις κ.α
Ο εκδοτικός οίκος ΠΟΤΑΜΟΣ στο πλαίσιο του εορτασμού του Έτους Ν. Βρεττάκου προχωρεί σε τρεις νέες εκδόσεις:
-Νικηφόρος Βρεττάκος, Στης μνήμης το διάστημα. Λεύκωμα με σπάνιο εν πολλοίς ανέκδοτο εικονογραφικό υλικό.
-Γράμματα. Τέσσερα τομίδια με συγκεντρωμένες σημειώσεις και κείμενα του Νικηφόρου Βρεττάκου.
-Αλληλογραφία. Επιλογή από την πλουσιότατη επιστολογραφία του.

Ας κλείσει το σημείωμα τούτο με τους στίχους του Νικηφόρου Βρεττάκου:
Γράμμα στον άνθρωπο της πατρίδας μου
...Μην με μαρτυρήσεις!
Και προπαντός να μην του πεις πως μ εγκατέλειψεν η ελπίδα!
Καθώς κοιτάς τον Ταΰγετο, σημείωσε τα φαράγγια
που πέρασα. Και τις κορφές που πάτησα. Και τα άστρα
που είδα. Πες τους απο μένα, πες τους από τα δάκρυά μου,
ότι επιμένω ακόμη πως ο κόσμος
είναι όμορφος!
Μαριάνθη Βάμβουρα
vamvouramar@gmail.com
====== = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
Η γυναίκα οι θρησκείες και το σεξ
Παγκόσμια ιστορία της σεξουαλικότητας
Του Αθ.Χρυσικόπουλου
Εκδόσεις «Λιβάνης»
Τιμή: 17,00 ευρώ
Η ιστορία της σεξουαλικότητας είναι γεμάτη με την αντιπαλότητα των φύλων για επικράτηση. Πάντοτε οι γυναίκες και οι άντρες αλληλοαγαπιούνταν και αλληλομισιούνταν. Όταν όλοι πίστευαν ότι η γυναίκα είναι αυτή που δίνει τη ζωή, ζούσε στη γη σαν βασίλισσα και στον ουρανό σαν θεά. Η ωραία εποχή της Μητριαρχίας κατέρρευσε, όταν ο άντρας ανακάλυψε το βιολογικό του ρόλο στην αναπαραγωγή. Οι διάφορες θρησκείες είδαν τη γυναίκα με διαφορετικό πρίσμα. Στην ανατολή είχαν την εξυπνάδα να «παντρέψουν» στη φιλοσοφία τους τη γυναίκα και το Sex, ενώ στη δύση ανακάλυπταν την πλανεύτρα Εύα και την αμαρτία. Στους ατελείωτους αιώνες που ακολούθησαν, η γυναίκα κατάφερε με πολλά πισωγυρίσματα να επιβιώσει χρησιμοποιώντας την ιδιαιτερότητα του φύλου της, την πονηρή της διπλωματία και τη δύναμη των θελγήτρων της, για να απελευθερωθεί τον 20ό αιώνα, ύστερα από 5.000 χιλιάδες χρόνια αντρικής καταπίεσης, καταπίνοντας το αντισυλληπτικό χάπι.
Υπέροχοι απόκληροι
Του Λεον. Κοέν
Μετάφραση: Αλ. Καλοφωλιάς
Εκδόσεις «Κέδρος»
Τιμή: 15.00ευρώ
«Ο Τζαίημς Τζόυς δεν έχει πεθάνει. Ζει στο Μόντρεαλ με το όνομα Λέοναρντ Κοέν». Ένα από τα πρωτοποριακά λογοτεχνικά έργα της δεκαετίας του 60.
Μία από τις πιο προκλητικές και τολμηρές δημιουργίες του Λέοναρντ Κοέν.
Ένα από τα κλασικά αριστουργήματα της καναδικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.
Στο επίκεντρο της πλοκής του έργου βρίσκεται η Κάτερι Τεκακουίθα, μια αυτόχθων Καναδή (Μοϊκανή) αγία της Καθολικής Εκκλησίας, που έζησε κι έδρασε τον 17ο αιώνα, και η παράξενη γοητεία που ασκεί στους συναισθηματικά τραυματισμένους ήρωες που συνθέτουν το αξέχαστο ερωτικό τρίγωνο της ιστορίας: τον ανώνυμο αφηγητή, ειδήμονα περί τη φυλή των Α_____ς που κινδυνεύει με εξαφάνιση, τη γυναίκα του Eντίθ, που αποτελεί ένα από τα τελευταία εναπομείναντα μέλη της εν λόγω εθνότητας, καθώς και τον παθιασμένο, αυταρχικό φίλο τους, τον Φ.
Πρόστυχο, μεγαλειώδες, παράφορο και πνευματώδες, το βιβλίο του Λέοναρντ Κοέν εξερευνά τον τρόπο που ο καθένας από τους ήρωες δρομολογεί ή αναστέλλει την άνευ όρων παράδοση στα ένστικτά του, ακολουθώντας ένα λαβυρινθώδες ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου υποδύεται με την ίδια άνεση το ρόλο του αγίου και το ρόλο του ηδονοθήρα. Άλλοτε επώδυνα διασκεδαστικό, άλλοτε ανελέητα βασανιστικό και άλλοτε βίαια συγκινητικό, το Υπέροχοι απόκληροι είναι μια κλασική ερωτική τραγωδία, ο πυρακτωμένος λόγος της οποίας προσδίδει λάμψη στην εύφλεκτη ένωση της θρησκευτικής πίστης με τη σεξουαλικότητα που σιγοκαίει στον πυρήνα της