Το συνεκτικό στοιχείο, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, που συγκροτεί το ήθος των πολιτών και πιο ειδικά των νέων ανθρώπων, ώστε να κατακτούν ουσιωδώς την πολιτική αρετή και να συμμετέχουν με ορθό λόγο, με έργο στα κοινά, είναι η παιδεία. Μόνο  όπου αποφασίζει πραγματικά και όχι τυπικά η πλειοψηφία των πολιτών, μπορεί να ευδοκιμεί η δημοκρατία, αναφέρει ο αρχαίος φιλόσοφος στο έργο του «Πολιτικά». «Δράξατε Παιδείας», ανέφερε συχνά ο Αδαμάντιος Κοραής, θέλοντας να τονίσει με τη δάνεια από τη Βίβλο φράση, τη σημαντικότητά της για την παλιγγενεσία των υπόδουλων Ελλήνων. Το προαναφερόμενο δίπολο Παιδεία, Πολιτισμός-Δημοκρατία, υπήρξε διακύβευμα ζωής,  στοχοκεντρισμός και στοχοθεσία του καθηγητή στο Ε.Μ.Π. Δημήτρη Νιάνια, ο οποίος έφυγε πρόσφατα από κοντά μας.

 Γεννημένος το 1921 στα Πάμφιλα, από τους Τζώρτζη Νιάνια και Μαριάθη Αργυρίου, έλαβε τις εγκύκλιες σπουδές του αρχικά στη Δημοτική Σχολή Αρρένων Παμφίλων και στη συνέχεια στο Μικτό Δημοτικό σχολείο της γενέτειράς του. Ο δάσκαλος του, Ιερέας Μιχαήλ Γιακαλής, έχοντας διαγνώσει τις ικανότητες και την εξωστρεφή του σκέψη εγκαινίασε μαζί του μια ιδιαίτερη σχέση που τη διέκριναν η πατρότητα και η φιλία. Το αποτέλεσμα ήταν  η ζεύξη ενός πολύ σκληρού στην παιδαγωγική συμπεριφορά δασκάλου και ενός διορατικού και έξυπνου μαθητή. Κατά τη μαθητική ηλικία αρρώστησε σοβαρά από πνευμονικό νόσημα, από το οποίο, όμως, ιάθηκε γρήγορα. Το 1933 χειροτονήθηκε  «Αναγνώστης» στην Αγία Βαρβάρα απ' τον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας, Μελέτιο Μεταξάκη. Στη συνέχεια εγγράφηκε στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης, καθώς το Ελληνικό σχολείο (Ημιγυμνάσιο) των Παμφίλων καταργήθηκε από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Βενιζέλου-Γόντικα-Παπανδρέου. Στη μητρόπολη του νησιού διδάχτηκε από τους επιφανέστερους καθηγητές της μεσοπολεμικής Λέσβου. Από αυτούς συνδέθηκε περισσότερο με τον εκ Μόριας φιλόλογο Βασίλη Αρχοντίδη και με τον οποίο δαπάνησε αρκετό χρόνο για συζητήσεις περιπάτου.

Ο Δημήτρης Νιάνιας στη μέση φωτογραφίας κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στην ανατολική πλευρά των Παμφίλων

Το 1939 εισήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, εκπληρώνοντας το όνειρο του. Η κατοχή της χώρας μας από τα στρατεύματα του Άξονα έδωσε τη δυνατότητα στο Δημήτρη Νιάνια να εκφράσει την γενναιότητα του χαρακτήρα και την προσωπική του αξία. Αφού συνελήφθη στην Αθήνα από τα ιταλικά στρατεύματα, φυλακίστηκε  για οπλοκατοχή και οπλοφορία. Στη δίκη που ακολούθησε και ερωτηθείς από τον Ιταλό στρατοδίκη  πως συμβιβάζεται η οπλοφορία με την ιδιότητα του φοιτητή της Φιλοσοφικής σχολής, απάντησε στα λατινικά, όπως κατέθεσε εν ζωή συγκρατούμενος του: «Υπεράνω όλων η Πατρίς». Τότε ο καθηγητής διέκρινε ένα δάκρυ να κυλάει κάτω από τα μάτια του επίσης διοπτροφόρου Ιταλού. Για την αντιστασιακή του δράση βραβεύτηκε μεταγενέστερα με τον Ταξιάρχη του Φοίνικα.

Η περίοδος της κατοχής τον επηρέασε ποικιλότροπα και τη συνέδεσε με τη δράση μιας ομάδας μετέπειτα διανοούμενων, (δημιούργησε τον όρο της γενιάς της κατοχής)  και τον απασχόλησε ο πολιτικός της  προσανατολισμός. Τα μέλη της γενιάς αυτής γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1920 και 1925, δηλαδή μεταξύ της μικρασιατικής εκστρατείας και της δικτατορίας του Πάγκαλου.  Η διαμόρφωση αυτών των προσωπικοτήτων με βαθειά παιδεία και ήθος, σύμφωνα με τον καθηγητή, οφείλεται στο εξαιρετικό μεσοπολεμικό εκπαιδευτικό σύστημα, προϊόν των μεταρρυθμίσεων της βενιζελικής περιόδου. Οι πρώτες συνειδητοποιημένες εμπειρίες και η φάση της κοινωνικοποίησης και πολιτικοποίησης της γενιάς τοποθετούνται στην περίοδο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.  Σε συνέντευξη του το 2007 στη «Νέα Πολιτική» ανέφερε: «Η καθοριστική εμπειρία υπήρξε το σαράντα, η γερμανική εισβολή και η κατοχή. Στην κατοχή, τα περισσότερα μέλη της γενιάς της κατοχής συμμετείχαν στο μαζικό αντιστασιακό κίνημα, είτε στα πλαίσια του ΕΑΜ, είτε στα πλαίσια άλλων οργανώσεων, όπως η «ιερά ταξιαρχία». Υπήρξαν πολλά θύματα, με επιφανέστερο τον φοιτητή Κίτσο Μαλτέζο. Ίσως η τελευταία σημαντική γενιά που παρήγαγε η νεότερη Ελλάδα να υπήρξε η «γενιά της κατοχής», δηλαδή η γενιά που έζησε στην εφηβεία της τα τραγικά γεγονότα της περιόδου 1936-1946 και προσδιορίσθηκε απ' αυτά, αποκτώντας μία καθοριστική συλλογική εμπειρία. Από την γενιά αυτή αναδείχθηκαν κορυφαίες προσωπικότητες, όπως (ενδεικτικά) ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, ο Ιάννης Ξενάκης, ο αρχιτέκτων Κανδύλης και όλοι οι σπουδαίοι Έλληνες που διέπρεψαν στο μεταπολεμικό Παρίσι, ενώ στην Ελλάδα κορυφαίοι διανοούμενοι και λογοτέχνες αυτής της γενιάς υπήρξαν ο Ρένος Αποστολίδης, ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Μανώλης Αναγνωστάκης, η Κική Δημουλά και πολλοί ακόμη. Εμβληματικός καλλιτέχνης αυτής της γενιάς είναι ο Μίκης Θεοδωράκης. Παρά τις διαφορές και την έντονη ιδιοτυπία των διανοουμένων και καλλιτεχνών της γενιάς της κατοχής, κοινά χαρακτηριστικά όλων υπήρξαν η ανεξαρτησία του πνεύματος, η εντιμότητα, η εξαιρετική παιδεία, η υψηλού επιπέδου χρήση της γλώσσας, ο πατριωτισμός. Μετά την απελευθέρωση της χώρας, οι μηχανισμοί συνοχής της γενιάς της κατοχής διαλύθηκαν.

Ακολούθησε η αποφοίτησή του απ' τη Φιλοσοφική και το 1952, μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό του Ι.Κ.Υ. στον οποίο και πρώτευσε, έγινε δεκτός στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ως διδακτορικός φοιτητής. Για την περίοδο της Οξφόρδης ο καθηγητής  John Simopoulos έγραψε: «Για μας στην Οξφόρδη υπήρξε εμπειρία η γνωριμία μαζί του. Βαθύς, σαφής και θετικός στοχαστής... και αυτή είναι μια ύψιστη άποψη που μπορεί να εκφρασθεί για ένα φιλόσοφο». Μετά την ανακήρυξή του σε διδάκτορα Φιλοσοφίας και την επιστροφή του στην Ελλάδα διορίστηκε το 1963 Γενικός Γραμματέας του ΥΠΕΠΘ και ακολούθησαν μεταξύ των άλλων και οι ακόλουθες θητείες του σε θέσεις σχετιζόμενες με την παιδεία και τον πολιτισμό: Πρώτος Διευθύνων Σύμβουλος των εκδόσεων του Ιδρύματος «Ευγενίδη» (1957-1966), Πρόεδρος του ΟΣΚ (1964-1966), εισηγητής στο εθνικό κοινοβούλιο του περιώνυμου άρθρου «Περί Εθνικής Εκπαιδεύσεως» και Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών από το 1978 έως το 1980. Το έτος 1965 εκλέχτηκε πρώτος καθηγητής Φιλοσοφίας και Λογικής στο Ε.Μ.Π., ιδρύοντας την πρώτη έδρα Φιλοσοφίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, εξέλιξη της οποίας είναι ο τομέας ΑΚΕΔ, της Σχολής ΕΜΦΕ. Στο Ίδρυμα δίδαξε Φιλοσοφία, αλλά και δημοκρατικό ήθος, ιδανικά με στόχο, όπως προαναφέραμε τους νέους ανθρώπους, στην καλλιέργεια των χαρακτήρων και της ψυχής των οποίων έλεγε ότι είχε επενδύσει.

Απομακρύνθηκε προσωρινά από την έδρα του με απόφαση της Χούντας των συνταγματαρχών. Στο βιβλίο του «Κρίσεις και Συρράξεις του Σύγχρονου Πολιτισμού (1974)» αναφέρει σχετικά: «...η εκτύπωσις του αρχίζει το θέρος του 1972 και προχωρεί μετ' εμποδίων, καθώς η σκοτεινή περιπέτεια συνεχίζεται αδυσώπητος... τα θέματα αυτά, και άπειρα άλλα, που ενθυμούνται οι μαθηταί μου και προς τα οποία ηπλούτο η διδασκαλία, προήρχοντο από τις αντιδράσεις διδασκάλου και μαθητών σε θέματα πολλαπλής κατατυραννήσεως των Ελλήνων». Επίσης, στον πρόλογο του βιβλίου «Χαριστήριος τόμος- Δημήτριος Γ. Νιάνιας 2006», που του αφιέρωσαν τιμής ένεκεν πρώην φοιτητές του, οι πανεπιστημιακοί Α. Ανδρεόπουλος, Β. Καρασμάνης, Ι. Μουρμούρης, Γ. Ράπτη και Στ. Τσοτσόρος αναφέρουν: «Επιπλέον, με τη στάση του κατά την περίοδο της δικτατορίας και ειδικότερα την εποχή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, μας έδωσε το σύγχρονο πρότυπο ενός πανεπιστημιακού δασκάλου που σε χαλεπές περιόδους ήταν δεμένος με τους μαθητές και πιστός στις ιδέες του στην πανεπιστημιακή κοινότητα του ΕΜΠ». Τι ακριβώς έκανε ο καθηγητής εκτός από τα προαναφερόμενα για τους φοιτητές του κατά την περίοδο της Χούντας; Όπως διηγούνται κάποιοι από αυτούς, σε κάθε δίκη συναδέλφου τους για αντιστασιακή δράση σε στρατοδικείο, καλούσαν για μάρτυρα υπεράσπισης τον καθηγητή τους, ο οποίος απευθυνόμενος στους στρατοδίκες, που για σημειολογικούς λόγους βρισκόταν σε υπερυψωμένα έδρανα, ενώ εκείνος ήταν μετρίου αναστήματος, έλεγε: «Καταδικάστε εμένα και όχι τον φοιτητή μου γιατί εγώ τον δίδαξα να αγωνίζεται για τα ιδανικά της Δημοκρατίας». Μετά το πέρας δε, της κάθε δίκης και ενώ επέστρεφε στην κατοικία του, τον συνόδευε πάντα διακριτικά μια ομάδα φοιτητών για να μην πέσει θύμα τροχαίου ατυχήματος... Επίσης, καμάρωνε για την διδασκαλία του στη «γενιά του Πολυτεχνείου», η οποία και όπως ανέφερε κατόρθωσε  να συγκροτηθεί σε σώμα και να διαδραματίσει συλλογικά πολιτικό ρόλο σε αντίθεση με τη «γενιά της κατοχής», η οποία απέτυχε. Τέλος, κατάφερε επίσης να στελεχώσει με νέους ερευνητές την έδρα Φιλοσοφίας και να διευρύνει τα γνωστικά της αντικείμενα, έτσι ώστε το Πολυτεχνείο να γίνει ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μελέτης της φιλοσοφίας, αλλά και γενικότερα, των ανθρωπιστικών σπουδών στην Ελλάδα. Έργα του είναι: Φιλοσοφικές Μελέτες (1960-65), Φιλοσοφία της Γλώσσης του Πλάτωνος (1964), Γνώση και Λόγος (1965), Κρίσεις και Συρράξεις του Σύγχρονου Πολιτισμού ( 1974),Ευρώπη η Μεγάλη Χώρα (1972), Γλώσσα: Απ' την Ιστορία στη Λογική της ελληνικής γλώσσας, Η Κρίση του Πολιτισμού Επιστήμη και Εξουσία (1985) κ.α.. Για την αξία του έργου του οι καθηγητές Sir Bernard Williams και Fritz Heinemann έγραψαν: «Το έργο του Δ. Νιάνια για τον Κρατύλο του Πλάτωνα είναι μεγάλης σημασίας και αξίας.. ξεκαθάρισε την έννοια της «ιδέας», δίνοντας μια κατανοητή ερμηνεία στις θέσεις για τη γλώσσα που εξετάζεται σ' αυτόν... και έχουμε συζητήσει μαζί ιδιαίτερα τον Υπαρξισμό, τι είναι ζωντανό και τι νεκρό σ' αυτόν... Σε όλα αυτά το έργο του Δημήτρη Νιάνια είναι εξαιρετικό.

Το κορυφαίο γεγονός της σχέσης του με την παιδεία και το νησί μας υπήρξε ομολογουμένως η επανίδρυση και ανέγερση του Γυμνασίου της γενέτειράς του. Η δράση του αυτή προκλήθηκε από την ιδιαίτερη αγάπη του για τα Πάμφιλα και τους συγχωριανούς του. Το νέο σχολείο, το σχολείο του όπως έλεγε, έλυσε το σοβαρό πρόβλημα της φοίτησης μαθητών και μαθητριών από τη Μόρια και τον Αφάλωνα μέχρι τις Νέες Κυδωνίες, καθώς μέχρι το 1963 μετακινούνταν στην πόλη της Μυτιλήνης. Το διδακτήριο, αφού σχεδιάστηκε απ' το αρχιτεκτονικό τμήμα του ΥΠΕΠΘ και χρηματοδοτήθηκε από το κράτος, θεμελιώθηκε από τον ιδρυτή του στις 19 Μαρτίου 1967, αλλά επίσημα εγκαίνια του δεν έγιναν ποτέ από την κυβέρνηση της Χούντας.

Ο Δημήτρης Νιάνιας οδεύει στο χώρο της θεμελίωσης του Γυμνασίου των Παμφίλων

Ο άνθρωπος με τη μεγαλοαστική καταγωγή και ανατροφή, με το ισχυρό, ακούραστο και διορατικό πνεύμα, την εξωστρεφή κατά κύριο λόγο λειτουργία και συμπεριφορά, ο καθηγητής των αντιφασιστικών και αντιδικτατορικών αγώνων, τίμησε όσο ελάχιστοι τη γενέτειρά του, η οποία τον τίμησε με την σειρά της, εκλέγοντάς τον πρώτο σε ψήφους της Βουλευτή στο εθνικό κοινοβούλιο. Πρωτοπόρος και της πνευματικής ζωής, ο Δημήτρης Νιάνιας, φιλόσοφος, ασυμβίβαστος,  μας παρέδωσε έργο μεγάλο και σπουδαίο, που αποτελεί παρακαταθήκη για τις γενιές του αύριο. Όπως ανέφερε με αφορμή τον θάνατό του ο Υπουργός Πολιτισμού και φοιτητής του Αρ. Μπαλτάς: «Του οφείλουμε όλοι πολλά, και ιδιαίτερα εγώ προσωπικά, συλλυπούμαστε τους οικείους του και είμαστε βέβαιοι ότι ο σπόρος που έσπειρε θα συνεχίσει να ανθίζει».

Καλό ταξίδι κύριε καθηγητά, καλό ταξίδι δάσκαλε. Ας είναι ελαφρύ το χώμα της αγαπημένης σου λεσβιακής γης που σε σκεπάζει.