Eκδόσεις «Κριτική»

Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο από τις εκδόσεις «Κριτική» παρουσιάζω σήμερα, προερχόμενο από μία μακρινή σε εμάς εποχή αλλά πάντα επίκαιρη λόγω και κάποιων επικίνδυνων μηνυμάτων από τους τωρινούς καιρούς.

Μηνύματα περί αντισημιτισμού, ξενοφοβίας και άκρατου εθνικισμού. Πρόκειται για το βιβλίο του δημοσιογράφου, συγγραφέα, σατιρικού συγγραφέα και κριτικού, Kurt Tucholsky (1890 1935) με τίτλο «Σούρουπο ή χάραμα» Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αντισημιτισμός, σάτιρα.

Η δίγλωσση έκδοση των κειμένων του συγγραφέα, είναι απόρροια της επιμέλειας του Σωματείου Μεταπτυχιακών σπουδών Γερμανικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας.

Ο συγγραφέας βιώνει μία κρίσιμη για την ανθρωπότητα εποχή, στέκεται απέναντι στη βία και ειδικά από αυτή που προέρχεται από το πρωσικομιλιταριστικό πνεύμα. Προϊδεάζει δε, για την εποχή που θα ακολουθήσει με την ραγδαία άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού και με ό,τι επακολούθησε μετά από αυτόν.

Το μιλιταριστικό πνεύμα εκδηλωνόταν τότε μέσα από την μανία για τα σύμβολα, τις σημαίες, τις στρατιωτικές στολές και τα παράσημα. Μία εποχή που άνοιξε με αυτό τον τρόπο τον δρόμο για την επικείμενη εκστατική λατρεία του γερμανικού έθνους. Η δημοκρατία της Βαϊμάρης εκτείνεται από το 1918 1933 όπου και τελείωσε με την ανακήρυξη του Χίτλερ σε καγκελάριο του Ράιχ.

Ο συγγραφέας στοχοποιήθηκε με την άνοδο του Χίτλερ και τα γραπτά του κάηκαν. Στα κείμενά του ο Kurt Tucholsky επιτίθεται στο κράτος των πλουσίων και των ισχυρών με στόχο την προώθηση μίας κοσμικής συμπεριφοράς, βασιζόμενη στον άνθρωπο και την ηθική.

Για τους γνωρίζοντες την γερμανική γλώσσα, τα κείμενά του χαρακτηρίζονται από την γλωσσική ιδιομορφία, την πομπώδη έκφραση και το έντονο γλωσσοπλαστικό ύφος. Πέρα από αυτό, όμως, αποτελούν μία σοβαρή και έμπρακτη διαμαρτυρία ενάντια στα παραληρητικά εθνικιστικά σύμβολα της εποχής και την ρητή αποθέωση του μιλιταρισμού. 

«Sie reden verschiedene Sprachen, die babylonischen Menschen, und sie verstehen einander nicht. Sie sprechen aneinander vorbei, und sie haben weniger gemeinsam denn je» (Οι άνθρωποι της Βαβυλώνας μιλούν διαφορετικές γλώσσες, δεν κατανοεί ο ένας τον άλλο και έχουν όσο ποτέ άλλοτε λιγότερα κοινά μεταξύ τους).

Το μήνυμα της εποχής είναι σαφές. Το αδιέξοδο επίσης: «Αντιλήψεις για το δίκαιο που διαλύονται αργά όπως οι κρύσταλλοι στο νερό, αποσυντίθενται και γίνονται τίποτε. Πού οδηγούν όλα αυτά;».

Ή σε άλλο σημείο: «Τι γνωρίζουμε για την εποχή; Στεκόμαστε μπροστά της όπως ο οδοιπόρος στην κόκκινη απόκρημνη πλαγιά, υπερβολικά κοντά της για να δει την διάρθρωσή της, και πολύ περισσότερο το κάλλος της! Τι ξέρουμε για την εποχή μας; Είμαστε τα εργαλεία της και πιστεύω ότι αυτός που δεν ορθώνει το ανάστημά του απέναντί της, είναι το καλύτερο εργαλείο της».

Ο Tucholksy θεωρεί πως η τέχνη είναι αυτή που θα διαμορφώσει τον κόσμο που ταλανίζεται από φαντάσματα και απειλές, πως μόνο αυτή μπορεί να δώσει μορφή στο απροσδιόριστο. Αν αποτύχει, λέει, είναι σίγουρο πως για την ανθρωπότητα θα έλθει το σκοτάδι. 

Στο περίφημο κείμενο «Ημίφως» που έγραψε το 1920 υπάρχει η εν λόγω προφητεία. Το σκοτάδι αυτό θα έλθει μερικά χρόνια μετά από την Γερμανία προς τον υπόλοιπο κόσμο. Σκοτάδι σε όλα τα επίπεδα με εκατομμύρια νεκρούς. Ο συγγραφέας αυτοκτόνησε το 1935.