Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Ποια σημασία δίνει σήμερα κανείς σε αυτό που αποκαλείται πραγματική Δημοκρατία, μια Δημοκρατία από τους πολίτες για τους πολίτες, από τις δράσεις και προς τις σκέψεις τους και ανάποδα, από την δημιουργία εκείνων των δομών που θα επιτρέψουν την αλληλεπίδραση και την αλληλοκατανόηση, χωρίς απαραίτητα αυτό να σημαίνει ότι ζούμε σε κάποιον παράδεισο μετά από ένα μακρύ πέρασμα από την κόλαση;

Πόσο μπορεί κάποιος σήμερα να στοχαστεί πάνω σε ένα διαφορετικό επίπεδο ιδεών χωρίς να χαρακτηριστεί ατελέσφορος πνευματικά, καθώς η στάθμη ή ο ορισμός του πνευματικού επιπέδου έχει αλλάξει προς το χειρότερο εδώ και πολλές δεκαετίες; Και αν τελικά κάποια στιγμή μπορέσει να το κάνει, ποιοι είναι αυτοί που θα τον επαινέσουν για την εν λόγω προσπάθεια, καθώς όλοι λίγο - πολύ είτε είναι απασχολημένοι για την ιερή διαφύλαξη της ιδιωτικότητάς τους ή το πολύ πολύ ξοδεύουν κάποιες ιδέες περιστασιακά για να γεμίσουν τον χρόνο τους;

Άλλο πράγμα, όμως, είναι η ψυχαγωγία μέσα σε μια περίκλειστη από στερεότυπα, κλισέ και σλόγκαν ζωή και άλλο η προσπάθεια για όσο καιρό μας απομένει να μπορέσουμε να πάρουμε δημιουργικές ανάσες και γιατί όχι να ανατρέψουμε τα ισχύοντα δεδομένα που μας οδηγούν πάντα στα ίδια αδιέξοδα.

Άλλο η επιδίωξη ενός ακατανόητου όσο και αχρείαστου ελιτισμού και άλλο ο στόχος μιας ευρηματικής σκέψης που είναι άμεσα συνυφασμένη με την Δημοκρατία και τον Πολιτισμό που την συνοδεύει. Θα πει κάποιος βέβαια: «Γιατί να μη ζήσουμε έτσι απλά τη ζωή με αυτούς τους κανόνες και τις συνήθειες που κληρονομήσαμε, αφού ο χρόνος πάντα μετρά ανάποδα και η ζούγκλα είναι αναπόφευκτη;». Η απάντηση έχει να κάνει με το ποιος ορίζει τον σημερινό τρόπο ζωής που βασίζεται στην αποχαύνωση των ανθρώπων, ποιος και πώς στοιχειοθετεί την ζούγκλα, αλλά πάνω απ' όλα αν αυτά που κληρονομήσαμε δεν ισχύουν. Αυτή βέβαια, η νομοτελειακή σχέση δημιουργεί την σημερινή πραγματικότητα, καθώς η ίδια η αποχαύνωση ως έννοια είναι το αντίθετο προς την δημιουργική δράση. Σαν δράση, όμως, αυτή αν λάβει χώρα, αλλάζει άρδην τα δεδομένα. Άρα υπάρχει πάντα το πίσω παράθυρο. Και η ελπίδα παραμένει ζωντανή.

Δεν είναι λοιπόν, ότι ο κόσμος είναι περίκλειστος και που όσο κλείνεται, ρέπει προς τον ολοκληρωτισμό, δεν υπάρχει κάποιο ψυχικό σύμπλεγμα που δημιουργεί τα αδιέξοδα παρά η ισχυροποίηση και ευθεία συντήρηση αυτού ακριβώς του συστήματος κυριαρχίας, αλλά και του κατεστημένου τρόπου ζωής από αποχαυνωμένους και αδιάφορους πολίτες.

Από πολύ παλιά δεκάδες φιλόσοφοι έκαναν λόγο για κοινωνική αφύπνιση και όχι κλαδική, για δημιουργικό συντονισμό και για επιστροφή στις ξεχασμένες αξίες -γιατί για κάποιους η κοινωνία πρέπει πάση θυσία να λησμονεί- για επαγρύπνηση τις στιγμές που οι κοινωνίες αυτοκαταστρέφονται και οι φωτεινοί παιδειακοί φάροι ελαττώνονται απελπιστικά. Εκ των πραγμάτων όμως, αυτοί οι φάροι πολιτισμού συγκινούν τους πάντες, η αναφορά στην αρχαία Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα, για παράδειγμα, γοητεύει την Υφήλιο.

Αυτό ακριβώς, όμως, οφείλεται σε μια ευθεία δημοκρατία που αναβλύζει και που στην διάρκειά της αναδύονται οι τέχνες, η φιλοσοφία, η γλυπτική και η ιατρική, εκεί που κάθε φορά η σκέψη ακόμη και του πιο ανυποψίαστου ανθρώπου ταξιδεύει και σαγηνεύεται από τα θαυμαστά επιτεύγματά της. Τα πολιτισμικά και πολιτιστικά κέντρα του σήμερα έχουν τις ρίζες τους στον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Επίκουρο, τους σοφιστές, του Πρωσοκρατικούς και τους Ελεάτες και πολλούς άλλους, ενώ τα περίφημα αγάλματα που βρίσκονται στα μουσεία των ψευδοδημοκρατικών κοινωνιών και οι θαυμαστοί ναοί έχουν ακριβώς αυτή την προέλευση, την εποχή όπου επικρατούσε στην αρχαία Αθήνα η άμεση Δημοκρατία.

Ακόμη και οι πιο αντιδραστικές απόψεις επιβίωσαν εκείνη ακριβώς την εποχή. Από την  άλλη πλευρά, επί Αναγέννησης συνέβη ακριβώς το ίδιο, για να μιλάμε σήμερα γοητευμένοι για τον περίφημο Διαφωτισμό, για να διδάσκονται διαχρονικά στα Πανεπιστήμια των ευρωπαϊκών και όχι μόνο πόλεων ο Ρουσώ, ο Μοντεσκιέ, ο Βολταίρος και άλλοι πολλοί, για να μιλάνε κάποιοι εμπνευστές της σημερινής σκοτεινιάς για εκείνες τις αλησμόνητες εποχές, όταν οι πόλεις έτειναν στο να αυτοκυβερνώνται, όταν δημιουργούνταν θύλακες πνευματικής ανάδυσης με άρωμα πραγματικής ελευθερίας.

Το ίδιο συνέβη και κατά την διάρκεια των μεγάλων επαναστάσεων που οι πολίτες πήραν στα χέρια τους τις τύχες τους, αλλά, που, δυστυχώς, διαφόρου είδους δυνάμεις αντιδραστικών κομματικών σεχτών, απλά τις κατέστρεψαν. Πάντα λοιπόν, κατά την διάρκεια της εκάστοτε αμφισβήτησης και της επιδίωξης αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών υπήρχαν όχι απλά θύλακες, αλλά ζωντανές οάσεις Δημοκρατίας. Μέσα σε αυτό το καθεστώς της αυτονομίας αναπτύχθηκαν οι τέχνες, η φιλοσοφία, η λογοτεχνία, η ποίηση. Κατά τα άλλα, αυτό δεν σημαίνει ότι και ο πόνος ή η νοσταλγία, αλλά πάνω απ' όλα η απογοήτευση, δεν δημιουργούν θαυμαστά πνευματικά περάσματα. Όμως, όταν η νοσταλγία παύει και ο πόνος μετατρέπεται σε επίπλαστη ευεξία, κάτι τελειώνει.

Δεν υπάρχει, όμως, τέχνη απουσία προβληματισμού και αν αυτή υπάρχει κάπου, είτε δεν είναι πραγματική τέχνη, είτε είναι στρατευμένη. Η πραγματική Δημοκρατία και η ελευθερία σκέψης όσο και η αγωνία, ο πόνος και η νοσταλγία της δημιούργησαν εξαιρετικούς ποιητές, λογοτέχνες, φιλόσοφους ή ζωγράφους. Αν πάψει το όνειρο, παύει και η σκέψη. Αν σταματήσει η αμφισβήτηση, τελειώνει και ο κόσμος. Και όλα αυτά ανεξάρτητα αν πρέπει κάποτε να διαβούμε το πέρασμα προς τον νιτσεϊκό υπεράνθρωπο.  

Γιατί προέχει η μετάβαση σε μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία, ώστε να διερευνηθούν και να κατανοηθούν μετά όλες οι ανθρώπινες δυνατότητες. Γιατί όταν το λουλούδι ανθίζει το φωτίζει ο ήλιος και όχι το σκοτάδι.