Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Τo αν οι άνθρωποι αποφασίσουν να απαλλαγούν από αγκυλώσεις και στερεότυπα, από κωλύματα και αναχρονιστικές μεθόδους ή θεωρίες αντιμετώπισης των καθημερινών πραγμάτων, αυτό εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από το αν έχουν συνειδητοποιήσει ότι η μέχρι τώρα πόρευση δεν οδηγεί πουθενά, παρά μόνο αναπαράγει τα ίδια κλισέ, τις ίδιες και απαράλλακτες συμπεριφορές.

Η πορεία είναι απαρέγκλιτη εδώ και πολλές δεκαετίες, από τότε που έπαψε να υπάρχει δημιουργική σκέψη, από τότε που η ίδια η σκέψη έγινε περιζήτητο αλλά σπάνιο αγαθό.

Στοχεύτηκε δηλαδή η απλοποίηση των πραγμάτων, η αποφυγή της αυτοανάλυσης και της αυτοκριτικής, η επανάπαυση και εστίαση σε εύκολες κρίσεις και συμπεράσματα, που συνήθως άλλοι είχαν και έχουν την αποστολή να τις εκφράσουν.

Η καταφυγή, θέλω να πω στους ειδικούς, σε ψυχολόγους και ψυχίατρους για την αντιμετώπιση συμπεριφορικών δυσλειτουργιών έχει γίνει πανάκεια, και σε αυτό βέβαια δεν ευθύνονται οι ίδιοι οι ειδικοί.

Οι ίδιοι οι καθημερινοί άνθρωποι είναι που κατέθεσαν τα όπλα, αυτοί που αρνήθηκαν να προχωρήσουν, να κάνουν το βήμα προς μια άλλη ζωή, έναν πραγματικά διαφορετικό κόσμο. Ο κόσμος αυτός δεν δημιουργείται, ούτε και πρόκειται να δημιουργηθεί από το πουθενά. Είναι υπόθεση των ίδιων ανθρώπων να επιλέξουν τον κατάλληλο τρόπο για να εισέλθουν σε διαφορετικά συμπεριφορικά μοντέλα.

Το γεγονός και μόνο ότι συναντάμε καθημερινά απρόθυμους ανθρώπους στο να παραδεχθούν ότι έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης στην επιλογή των κυβερνήσεων, το γεγονός ότι πάντα «ο άλλος» είναι αυτός που φταίει και όχι εμείς, η εμπορευματοποίηση της σκέψης και δράσης που υποστηρίζεται από διαφημιστικά τσιτάτα υποτιθέμενης αυτοεκπαίδευσης, λες και η πνευματική καλλιέργεια αποτελεί μέσω των συνταγών και των έτοιμων λύσεων από οδηγούς συμπεριφοράς μπροσούρα και λυσάρι που χρειαζόμασταν όταν ήμασταν στο σχολείο, όλο αυτό από μόνο του δεν οδηγεί πουθενά και πολύ περισσότερο σε κάποιου είδους αυτοβελτίωση.

Ακούμε συχνά για την ζήτηση και αναγκαιότητα «θετικής σκέψης», για ωραιοποίηση του κόσμου που ζούμε, για άντληση των όμορφων πλευρών της ζωής. Μόνο που δεν μας λένε αν αυτή η θετική πλευρά επιλύει βασικά προβλήματα, όπως ο αυταρχισμός, η καταστολή, ο ρατσισμός και οι διακρίσεις, ή ο διαφαινόμενος ολοκληρωτισμός. Αν εστιάσει κανείς στην θετική σκέψη, αυτό από μόνο του αυτοαναιρείται από τις τραγικές εικόνες που προβάλλονται καθημερινά και που περιλαμβάνουν την γενικευμένη φτώχεια, τους πολέμους και γενικότερα την αδιαφορία απέναντι στην ανθρώπινη ζωή.

Θετική σκέψη υπάρχει μόνο στην περίπτωση που κάνει κανείς την αυτοκριτική του για τον κόσμο που ζει και που μάλλον αυτό δεν είναι καν θετική σκέψη, παρά δημιουργικός εσωτερικός διάλογος. Για να ξεπηδήσουν λοιπόν, θετικά συναισθήματα, θα πρέπει πρώτα απ' όλα να υπάρξει εκ νέου ουσιαστική αμφισβήτηση θεσμών, νοοτροπιών, αλλά πάνω απ' όλα κατεστημένων αντιλήψεων.  

Ο δρόμος αυτός δεν είναι εύκολος, πολύ περισσότερο στρωμένος με ροδοπέταλα της υποτιθέμενης θετικής σκέψης. Εξάλλου, ο αυταρχισμός και η απάθεια, δύο καταστάσεις που βιώνουν οι σημερινοί πολίτες, δεν αλλάζουν αν δεν γίνει ένα νέο ξεκίνημα στην ανθρώπινη επικοινωνία.

Με δεδομένο ότι οι άνθρωποι δεν είναι ακόμη σκαιές φιγούρες του πολυδαίδαλου ψυχισμού τους, αποδεχόμενοι ως πραγματικότητα το γεγονός ότι οι κοινωνίες έχουν αποτύχει στο να πείσουν τις μάζες πως αυτός είναι ο λιγότερο άδικος κόσμος, το βήμα προς τα εμπρός που εννοώ, μπορεί να γίνει με την αυτοανάλυση και την ζήτηση αυτονόμησης της σκέψης και της πράξης.

Οι καθοδηγούμενες τότε λύσεις θα χάσουν σε αξία και δυναμική, καθώς αυτή ακριβώς η ζήτηση αυτονομίας αφορά όχι μόνο τον εσωτερικό κόσμο, αλλά την γενικότερη υπόθεση της μετάπλασης του κοινωνικού προτσές.

Δεν ξέρω μόνο αν υπάρχουν πια κάποιοι που θα μπορούσαν να ανακατευθύνουν τον κόσμο. Δεν ξέρω καν αν ανακατεύθυνση λαμβάνει χώρα από την εξάλειψη του εγωισμού και της εσωστρέφειας. Δεν γνωρίζω καν αν ένα νέο έργο τέχνης μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για να σκεφθεί κανείς διαφορετικά.

Οι άνθρωποι κάνουν τις επιλογές τους, το ίδιο και αυτοί που καθοδηγούν τις κοινωνικές δομές. Οι ρόλοι είναι κατανεμημένοι και φάρμακα υπάρχουν για όλες τις ασθένειες. Η νόσος, όμως, της ατομικής αυθαιρεσίας εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με ποινική δίωξη και συνωστισμό στις φυλακές και αυτό προς ικανοποίηση πως το κράτος πολεμά την παραβατικότητα.

Με τον τρόπο αυτό, όμως, οι άνθρωποι επιθυμούν ολοένα και περισσότερο να είναι παραβατικοί, καθώς αφενός το χρήμα αποτελεί την σταθερή αξία και αφετέρου η ποινή δεν αλλάζει την επικρατούσα σκέψη και νοοτροπία.

Σε βαθμό μάλιστα, που η ίδια η παραβατικότητα έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, όσο οι άνθρωποι γίνονται ολοένα και περισσότερο απαθείς. Παραβατικότητα που καμία θετική σκέψη δεν σταματά και κανένας προβαλλόμενος υλικός παράδεισος δεν αποτρέπει. Χώρια του ότι κανένας παράδεισος δεν προκύπτει από την κοπή του πολυπόθητου μήλου του Αδάμ και της Εύας και αυτό όχι λόγω κάποιας θρησκευτικής ιδεοληψίας.