«Οι επιζήσαντες» 

Του Schulman Alex

Τιμή: 14,90 ευρώ

Τρία αδέρφια αντιμετωπίζουν ένα συντριπτικό γεγονός της παιδικής τους ηλικίας που άλλαξε την πορεία της ζωής τους. Θα κλάψετε για αυτά τα αδέρφια. Για τους άντρες που έγιναν, για τα αγόρια που ήταν, για την αθωότητα που έχασαν. Λαπερό, στοιχειωένο και αξέχαστο.

Μετά τον θάνατο της ητέρας τους τρία αποξενωένα αδέρφια επιστρέφουν στο εξοχικό σπίτι δίπλα στη λίνη όπου, πάνω από δύο δεκαετίες πριν, ένα συνταρακτικό ατύχηα άλλαξε για πάντα την οικογένειά τους. Ο Νιλς, ο εγαλύτερος, δεν πόρεσε να ξεφύγει από την πνιγηρότητα του σπιτιού του νωρίς. Ο Πιερ, ο νεότερος, έγινε εύκολα θύα εκφοβισού και γρήγορα ξέσπασε. Και τέλος, ο Μπένγιαιν, πάντα το νευραλγικό κέντρο της οικογένειας, ονίως πυροδοτούσε εντάσεις και έστηνε παγίδες σε ένα ασταθές περιβάλλον, όπου τα παιδιά είχαν αφεθεί να τα βγάλουν πέρα όνα τους, ανταγωνιζόενα για την εύνοια του πατέρα τους και την άπιαστη αγάπη της ητέρας τους.

Καθώς, όως, τα χρόνια έχουν περάσει, ο Μπένγιαιν έχει αποακρυνθεί πλέον πολύ από την πραγατικότητα, παραένοντας αετακίνητος στη θέση του, ενώ η ζωή γύρω του συνεχίζεται. Τώρα ανάεσα στα αδέρφια δονείται ένα επικίνδυνο ρεύα. Τι συνέβη εκείνη την καλοκαιρινή έρα που όλα έγιναν κοάτια;

«Με λένε Μπένγιαιν. Εγώ τηλεφώνησα». Ο αστυνοικός ψάχνει στις τσέπες του το σηειωατάριό του. Δεν ξέρει ότι θα ήταν αδύνατον να χωρέσει αυτή την υπόθεση σε ερικά χαρτιά, ότι παίνει στο τέλος ιας ιστορίας που εκτείνεται σε δεκαετίες· ια ιστορία τριών αδερφών που ξεριζώθηκαν απ' αυτόν τον τόπο πριν από πολύ καιρό και τώρα αναγκάστηκαν να επιστρέψουν, ότι τα πάντα εδώ είναι αλληλένδετα, τίποτα δεν είναι αυτόνοο, ούτε πορεί να εξηγηθεί εονωένα. Το βάρος αυτού που συβαίνει τούτη τη στιγή είναι τεράστιο, αλλά βέβαια στο εγαλύτερο έρος του έχει συντελεστεί ήδη.

«Ο μπόγος»

Της Λίλα Κονομάρα

Εκδόσεις «Καστανιώτης»

Τιμή: 18 ευρώ

«...Ο Θεός τον έστειλε αυτό τον άνθρωπο, να μου το θυμηθείτε».

«Ο Θεός ή ο διάολος;» είπε σιγανά ο μπαμπάς σκύβοντας το κεφάλι.

1911, Μακεδονία. Το σώμα ενός αναίσθητου άντρα εντοπίζεται στα περίχωρα μιας πόλης. Εκείνος, όταν συνέρχεται, ισχυρίζεται ότι δεν θυμάται τίποτα. Ποιος είναι, άραγε, αυτός ο άνθρωπος, η παρουσία του οποίου θα αποδειχτεί καταλυτική τόσο για την πορεία της πόλης, όσο και για τη ζωή των κατοίκων; Πρόσφυγας, τυχοδιώκτης, δολοφόνος; Εμπνευσμένος δημιουργός, ενσάρκωση των ονείρων του καθενός ή ένας πολύ βολικός αποδιοπομπαίος τράγος;

Στο πολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα, όπου οι προσωπικές αφηγήσεις διαπλέκονται με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του περασμένου αιώνα αλλά και με στοιχεία της λαϊκής παράδοσης και αρχέγονους μύθους, στις φωνές των ηρώων έρχονται να προστεθούν και άλλες. Η ελιά, το ποτάμι, ο λαφιάτης, τα πουλιά, ζωντανοί μα και αγαπημένοι νεκροί, νομάδες, πλανόδιοι και μετανάστες, ο καθένας με τον τρόπο του αφηγείται το δικό του κομμάτι της ιστορίας περιδιαβάζοντας τις εποχές και ανασυνθέτοντας το άρωμα της καθεμιάς, σε μια περιοχή που υπήρξε ανέκαθεν σταυροδρόμι εθνικοτήτων, θρησκειών και γλωσσών.

Ένας στοχασμός πάνω στην πορεία της ανθρώπινης μοίρας, όπου φύση και πολιτισμός συνυφαίνονται με το τυχαίο, τον έρωτα, τη μοναξιά αλλά και τον καθαρτήριο ρόλο του γέλιου.

«Γκρίζες μέλισσες»

Του Αντρέι Κούρκοφ

Μετάφραση: Δ. Τριανταφυλλίδη

Εκδόσεις «Καστανιώτης»

Τιμή: 20 ευρώ

Στο χωριό Μάλαγια Σταρογκράντοφκα, που βρίσκεται στη λεγόμενη «γκρίζα ζώνη» της Ανατολικής Ουκρανίας, έχουν απομείνει μονάχα ο σαρανταεννιάχρονος συνταξιούχος Σεργκέι Σεργκέγιτς και ο πρώην συμμαθητής του Πάσκα. Έχοντας διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τη ζωή, είναι αναγκασμένοι να συμφιλιωθούν και το κατορθώνουν υπό νευραλγικές συνθήκες, δεχόμενοι μάλιστα επισκέψεις από διαφορετικούς ανθρώπους, ο ένας στρατιωτικούς του επίσημου κράτους και ο άλλος ρωσόφωνους αυτονομιστές. Με τον ερχομό της άνοιξης, το βασικό μέλημα του Σεργκέγιτς είναι να μεταφέρει τις έξι κυψέλες με τις μέλισσές του όσο γίνεται πιο μακριά από τον πόλεμο, για να μην πάρει το μέλι του τη γεύση των όπλων. Όμως δεν μπορεί να φανταστεί τις δοκιμασίες που του επιφυλάσσει αυτό το ταξίδι. Ύστερα από μια ατυχή στάση κοντά στο Ζαπορόζιε, αποφασίζει να πάει στην Κριμαία και να βρει έναν Τατάρο, τον οποίο είχε γνωρίσει παλιότερα σε ένα συνέδριο μελισσοκόμων. Το καλοκαίρι που θα περάσει εκεί θα μάθει στον Σεργκέγιτς να μην εμπιστεύεται κανέναν, ούτε καν τις μέλισσές του. Σε τούτο το μυθιστόρημα ο Αντρέι Κούρκοφ ακτινογραφεί την αβέβαιη μοίρα μιας ολόκληρης χώρας. Είναι διορατικός και συγκινητικός.

«Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε Τ. 2»

Του Χαρούκι Μουρακάμι

Μετάφραση: Β. Κιμούλη

Εκδόσεις «Ψυχογιός»

Τιμή: 17,70 ευρώ

Ένας λογοτεχνικός θρίαμβος του έρωτα και της μοναξιάς, του πολέμου και της τέχνης, αλλά και ένας γεμάτος αγάπη φόρος τιμής στον Μεγάλο Γκάτσμπι, το Σκοτώνοντας τον Κομεντατορε είναι ένα συγκλονιστικό έργο φαντασίας από έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας.

Οι ζωγραφιές είναι παράξενα πράγματα: Καθώς πλησιάζουν προς το τέλος, αποκτούν τη δική τους θέληση, τη δική τους οπτική γωνία, ακόμα και τις δικές τους ικανότητες λόγου. Λένε στον καλλιτέχνη πότε έχουν τελειώσει (τουλάχιστον έτσι λειτουργεί μ' εμένα). Κάποιος που παρακολουθεί ως θεατής αν είναι κανείς παρών δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά ανάμεσα σε μια ζωγραφιά σε εξέλιξη και σε μια ολοκληρωμένη ζωγραφιά, γιατί το όριο είναι πρακτικά αόρατο στο γυμνό μάτι. Ωστόσο, ο καλλιτέχνης γνωρίζει. Αυτός ή αυτή μπορεί ν' ακούσει τη ζωγραφιά να του λέει: Κάτω τα χέρια, τέλειωσα. Ο καλλιτέχνης πρέπει απλώς να υπακούσει σ' αυτή τη φωνή.

Ο δεύτερος τόμος ενός έπους από τον συγγραφέα που, σύμφωνα με τους New York Times, εφηύρε τη μυθιστοριογραφία του εικοστού πρώτου αιώνα.

«Το νησί της σωτηρίας»

Του Νίκου Παργινου

Εκδόσεις «Ψυχογιός»

Τιμή: 18,80 ευρώ

Κέρκυρα, 1916. Δυο κόσμοι διαφορετικοί σμίγουν μοιραία, καθώς χιλιάδες Σέρβοι στρατιώτες και πρόσφυγες καταφθάνουν στο νησί του Ιονίου, μέσα στη δίνη του Μεγάλου Πολέμου. Μετά τον Αλβανικό Γολγοθά και την κατάληψη της χώρας τους, οι αποδεκατισμένοι Σέρβοι βρίσκουν έναν σωτήριο τόπο για να επουλώσουν τις αμέτρητες πληγές τους, μα τα βάσανά τους δεν έχουν τελειωμό, καθώς οι επιδημίες θα πλήξουν μεγάλο κομμάτι των διασωθέντων. Στη σκιά ετούτης της πρωτοφανούς κατάστασης, ο έρωτας, αν και φαντάζει περιττή πολυτέλεια, έρχεται δικαιωματικά στο προσκήνιο και διατρανώνει το μεγαλείο του.

Μια ιστορία αγάπης μεταξύ ενός Σέρβου στρατιώτη, του Ντιμίτρι, και μιας Κερκυραίας, της Σωτηρίας, θα γεννηθεί απρόσμενα μέσα από τα αποκαΐδια του πολέμου και των κακουχιών. Εκείνη βιώνει έναν μαρτυρικό γάμο στη σκιά ενός αδίστακτου άρχοντα του νησιού. Εκείνος, κομμάτι ενός πολεμικού δράματος, ψάχνει απεγνωσμένα ελπίδα σε τούτον τον τόπο. Ο έρωτάς τους γεννιέται παράδοξα, γεφυρώνοντας δεσμεύσεις, πατρίδες, συνθήκες, κόσμους, ενάντια σε όλους και όλα. Μα είναι αποφασισμένοι να τον τιμήσουν. Θα τα καταφέρουν;

«Το κλουβί του Ίκαρου»

Του Ξενοφών Άγγελου

Εκδόσεις «Πηγή»

Ένας ανατρεπτικός έρωτας, σε μια κοινωνία που δεν συγχωρεί.

''Σπουδαίο πράμα ο άνθρωπος όταν ανοίγει φτερά. Σπουδαίο, όταν πετά στον ήλιο''.

Ο Βασίλης, ένας άνδρας που κουβαλά έντονα ψυχικά τραύματα από τη δυστυχισμένη του παιδική ηλικία, βρίσκεται στο χείλος της απόγνωσης, νιώθοντας ότι τίποτα δεν μπορεί να τον βγάλει από το τέλμα στο οποίο βρίσκεται παγιδευμένος. Ξαφνικά, η γνωριμία του με τον Μάξιμο και το σκίρτημα στην καρδιά του ταράζουν την προκαθορισμένη πορεία του. Είναι μια γνωριμία η οποία φαίνεται ικανή να του δώσει φτερά για να πετάξει μακριά από τη δυστυχία του εάν ο ίδιος τολμήσει να αφήσει πίσω του τα βάρη και το αίσθημα της ντροπής.

Ο Ξενοφών Άγγελος υπογράφει ένα αισθηματικό μυθιστόρημα μοναδικής λεπτότητας και ευαισθησίας, όπου εξερευνείται το κατά πόσον είναι εύκολο ένας έρωτας να βοηθήσει έναν άνθρωπο να ξεπεράσει τη δυστυχία και το ψυχολογικό έρεβος στο οποίο έχει βυθιστεί πετώντας με τα φτερά του Ίκαρου στις πλάτες του.

«Μινώταυρος» 

Του Β. Μαναρώλη

Εκδόσεις «Λιβάνης»

Τιμή: 18,80 ευρώ

Ένα απόκοσο ουγκρητό πληγώνει τη σιγαλιά της νύχτας λίγο έξω από την πόλη των Χανίων. Το πτώα ενός αγοριού, που εντοπίζεται στην ύπαιθρο, σοκάρει και αναστατώνει. Ο αστυνόος Αλέξης Σαρρής, εξουθενωένος από τους δικούς του προσωπικούς εφιάλτες, καλείται να διαλευκάνει ια σκοτεινή υπόθεση διαδοχικών δολοφονιών. Αναζητώντας το κίνητρο του δολοφόνου, ακροβατεί ανάεσα σε επιχειρηατικά συφέροντα, παράνοα κυκλώατα, ερωτικά πάθη, οδυνηρά βιώατα, εονές. Ιχνηλατώντας στις δαιδαλώδεις στοές ενός λαβυρίνθου αναπάντητων ερωτηάτων, ε υπόκρουση τους βρυχηθούς του Μινώταυρου, ο αστυνόος αναζητά το υθικό τέρας, αγνοώντας την όψη ή τις υπερφυσικές του δυνάεις, ενώ ο δικός του ίτος δε οιάζει ικανός να τον οδηγήσει στο φως.

Ένα ψυχολογικό θρίλερ ε καταιγιστικό ρυθό, ένα σταυρόλεξο ψυχογραφηάτων ε φιλοσοφικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Ένα σκοτεινό υστήριο, λουσένο στη αγεία των αρχαίων ύθων και πληυρισένο από ανατροπές, χιούορ, σασπένς και ε έντονο το ερωτικό στοιχείο.

Ο θάνατος, που απλωνόταν σαν αύρο σύννεφο γύρω του, τον είχε καθηλώσει. Τον ένιωθε πάνω στο δέρα του, έσα στο κορί του, στο υαλό του. «Τώρα θα πληρώσεις για όλα...» Να πληρώσει; Πόσο πια να πληρώσει; Και πόσοι άλλοι πρέπει να πληρώσουν για να κορεστεί η δίψα του φονιά; Ένιωσε σαν να ξύπνησε ξαφνικά από έναν βαθύ λήθαργο. Η φρίκη ξύπνησε έσα του πρωτόγονα ένστικτα. Οργή και λύσσα. Μεταορφώθηκε σε άγριο θηρίο της ζούγκλας, σε ένα ανελέητο κτήνος, που επιθυούσε να ξεσκίσει, να κατασπαράξει.

Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον φονιά; Πώς ένας εφιάλτης αιοιξίας αποδιοργανώνει το ανθρώπινο υαλό; Τι σηαίνουν τα αινιγατικά σύβολα που συνοδεύουν τις δολοφονίες; Ποιος αναοχλεύει παλιές ιστορίες αντίστασης κατά της χούντας; Ποιον θα καταπιεί το στόα του Κρόνου; Ποιος ξύπνησε τον Μινώταυρο;

 = == = = = = == = == = = == = =

Μερικές σκέψεις για το βιβλίο του Παναγιώτη Σκορδά

«Λεσβογραφίες του Αγώνα»

Η μνήμη της Λέσβου

Της Έλσας Μυρογιάννη, φιλολόγου, μουσειολόγου

Τιμώντας την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την επανάσταση του 1821 κυκλοφόρησε έγκαιρα το βιβλίο «Λεσβογραφίες του Αγώνα»», με λογοτεχνικές και ιστορικές προσεγγίσεις από είκοσι έναν συγγραφείς. Η ιδέα, ο συντονισμός και η επιμέλεια είναι του ακούραστου φιλόλογου, Διευθυντή Γυμνασίου Παναγιώτη Σκορδά και η ωραία και επιμελημένη έκδοση έγινε από τον εκδοτικό οίκο mythos books που εδρεύει στη Μυτιλήνη. Τη φιλολογική φροντίδα των κειμένων είχε ο Τζάνος Στεφανέλλης.

Στο απόσπασμα του Κορνήλιου Καστοριάδη, που ο Γιάννης Κωνσταντέλλης προτάσσει στο ιστορικό εισαγωγικό κείμενό του με τίτλο «Δρόμοι της Επανάστασης», αναφέρεται ότι ουσιαστική συνιστώσα της κοινωνικής δράσης των ανθρώπων είναι η πολιτική τους σκέψη, «το να σκεπτόμαστε την κοινωνία σαν κάτι που φτιάχνει τον εαυτό του». Με αυτή την έννοια, η έκδοση αυτού του βιβλίου είναι μια πολιτική πράξη που ψαύει την εθνική ταυτότητα. Σε έναν κόσμο όπου η τοπικότητα ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, το να ανανεώνουμε τη σχέση με τον εθνικό εαυτό είναι απολύτως απαραίτητο, όσο βέβαια δεν ξεχνάμε την οφειλόμενη συμπόνια σε κάθε συνάνθρωπο ανεξαρτήτως καταγωγής.

Ο Κωνσταντέλλης, στην ιστορική του επισκόπηση, αναφέρεται σε σημαντικές προσωπικότητες του νησιού και ακτινογραφεί με οξυδέρκεια τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές της Λέσβου έως την ένωση με την Ελλάδα το 1914 όταν, σύμφωνα με απόσπασμα του Μυριβήλη που παραθέτει, ο λαός συνάχτηκε στο νεκροταφείο και αφού «γονάτισαν και χτύπησαν με την παλάμη το χορταριασμένο χώμα των τάφων, φώναξαν τρεις φορές: - Ακούστε οι πεθαμένοι! Ήρθε η Ελλάδα στο νησί!».

Τρεις από τους συγγραφείς αναφέρονται στα προεπαναστατικά χρόνια. Ο Νίκος Παπαδέλλης με το κείμενό του «Πειρατικές επιδρομές στην Πέτρα επί Τουρκοκρατίας» αναφέρεται σε δύο μεγάλες επιδρομές που έγιναν στην Πέτρα, η μία το 1676 από τον φημισμένο Γάλλο πειρατή Ούγο ντε Κρεβελιέ, ο οποίος αιχμαλώτισε πεντακόσιους νέους και νέες που απελευθέρωσε μόνο αφού έλαβε πλούσια λύτρα, και η άλλη το 1865 από Τουρκαλβανούς. Η Αναστασία Κατσούρη με το «Η θυσία για την Πίστη και την Πατρίδα» αφηγείται το τέλος της ζωής των νεομαρτύρων Αναστασίου Πανέρα και  Δημητρίου Μπεγιάζη, οι οποίοι θανατώθηκαν το 1819 ύστερα από την άρνησή τους να εξισλαμιστούν. Ο Τζανετής Σταυράκης με το «Ο Γιάννης ο Μπίντελης» αναφέρεται στην παράτολμη πράξη ενός ψωμά στον Μόλυβο που του κόστισε τη ζωή λίγο πριν την πυρπόληση του «Φερμάν Ντεϊμενέζ» στην Ερεσό και τη μεγάλη σφαγή της Μυτιλήνης. 

Η ανατίναξη του τουρκικού δίκροτου στην Ερεσό της Λέσβου στις 27 Μαΐου 1821 από τον Ψαριανό πυρπολητή Δημήτρη Παπανικολή εμπνέει τον Ελπιδοφόρο Ιντζεμπέλη για το αφήγημά του «Δημήτριος Παπανικολής», τον Γιώργο Καμβυσέλλη για το «Μια σκιά γλυστρά στον όρμο...» και τον Κώστα Πολυπαθέλη για το «Ο αγώνας θα δίνονταν στη θάλασσα» που αρχίζει ως μυθοπλασία αλλά ολοκληρώνεται ως ιστορική αφήγηση.

Ο Γιώργος Καρτέρης και η Σιμώνη Κατραμάδου βλέπουν το ίδιο γεγονός αναδρομικά μέσα από κατοπινές ιστορικές εποχές. Ο πρώτος, στο αφήγημά του «Για να είσαι βασλές», συνδυάζει ηθογραφικά και κοινωνικά στοιχεία της καθημερινότητας των αρχών του 20ου αιώνα με την εποχή της Επανάστασης, καθώς ο ήρωάς του συλλέγει σκουριασμένα καρφιά και θραύσματα από το ανατιναγμένο πριν από έναν αιώνα τουρκικό δίκροτο, ενώ η Σιμώνη Κατραμάδου στο παραμύθι «Η Γλαύκη και ο μπουρλοτιέρης του 1821» βάζει τη γιαγιά της γοργόνας Γλαύκης να της διηγείται τον έρωτά της πριν από διακόσια χρόνια με έναν νεαρό ψαρά, με φόντο την περίφημη πυρπόληση.

Η ανατίναξη του τουρκικού δίκροτου δεν ήταν χωρίς συνέπειες για το νησί. Έτσι ο Στρατής Μολίνος στο αφήγημά του «Ο πατριώτης Γεωργάκης Γρημάνης» αναφέρεται τόσο στο «μεγάλο τζουλούσι», δηλ. τη μεγάλη λεηλασία και σφαγή που έγινε στη Μυτιλήνη, όσο και στους προύχοντες αδελφούς Γρημάνη, από τους οποίους ο μεν Δημητράκης σφαγιάστηκε από το στίφος των βασιβουζούκων, ενώ ο Γεωργάκης στάλθηκε σιδεροδέσμιος στην πόλη, αλλά επέστρεψε σώος όταν η γυναίκα του, ύστερα από υπόδειξη κάποιου τούρκου ιερωμένου, δωροδόκησε τον Αγά με τριακόσιες χρυσές λίρες. Ο Μάκης Αξιώτης, με το διήγημά του «Ο Στρατήγης. Ο θρύλος του Παππάδων Ταξιάρχη» αναφέρεται στην εκκλησία του Ταξιάρχη στο χωριό Παπάδο της Γέρας και εκλογικεύει μυθοπλαστικά τον θρύλο που ήθελε τον Αρχάγγελο προστάτη του χωριού από τους Τούρκους, ζωντανεύοντας τους διαλόγους με την απολαυστική ντοπιολαλιά.

Ένα θέμα που απασχόλησε αρκετούς συγγραφείς είναι το ότι η Λέσβος δεν πήρε μέρος ένοπλα στην ελληνική επανάσταση, αλλά συνεισέφερε με άλλους τρόπους. Ο Αντώνης Δουκέλης στο «Δύο καημοί» προβάλλει, μέσα από μια ερωτική ιστορία, τη συνεισφορά της Λέσβου στον Αγώνα μέσω των λεσβίων μελών της Φιλικής Εταιρείας, τα οποία τροφοδότησαν τον Αγώνα με όπλα αλλά και με τη δική τους συμμετοχή στην επανάσταση της Πελοποννήσου. Ιδιαίτερο αφηγηματικό, ιστορικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το αφήγημα του Γιώργου Βρασ. Λαγουμίδη «Το Πλωμάρι του 1821. Μια ιστορία σαν παραμύθι». Ο συγγραφέας εξηγεί γιατί δε συμμετείχε το Πλωμάρι στον ξεσηκωμό εκθέτοντας τα γεγονότα και εμπνεόμενος από ένα παλαιότερο κείμενο γραμμένο από τον εγγονό του αφηγηματικού του ήρωα και παλαιού προγόνου του, Χριστόδουλου Βουλαλά. Στο Πλωμάρι αναφέρεται και το  αφήγημα της Ειρήνης Π. Τρουμπούνη Μακρή «Όταν ερωτεύτηκε ο Μιλτιάδης Μαΐστρος», όπου η μυθοπλασία συμπλέκεται με ιστορικά και πραγματολογικά στοιχεία. Μέσα από τον έρωτα του Μιλτιάδη από το Πλωμάρι με την όμορφη Μελισσινή από τη Μυτιλήνη μαθαίνουμε ότι ο Ψαριανός στόλος δε βοήθησε το Πλωμάρι να επαναστατήσει, αφού από το προσκλητήριο έγγραφο που έλαβαν οι Ψαριανοί έλειπαν τα δύο πέμπτα από τη σφραγίδα της Δημογεροντίας του Πλωμαρίου. Η μαθήτρια της Γ΄ λυκείου Μαρίτα Στεφανέλλη στο διήγημά της «Ο ψίθυρος της λευτεριάς» αφηγείται μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε ένα νέο της Λέσβου που σώζει από πνιγμό μια κοπέλα πρόσφυγα από τα κατεστραμμένα Ψαρά, με φόντο την Επανάσταση και την επιθυμία για συμμετοχή στον Αγώνα.

Στο αφήγημα του Γιάννη Χατζηβασιλείου «Ο εύελπις φυγάς», ο Αλεξανδρής έχοντας επιβιώσει με χίλιες δυσκολίες στο τουρκοκρατούμενο νησί, παίρνει την απόφαση ύστερα από τη μεγάλη σφαγή της Μυτιλήνης να φύγει για να αγωνιστεί στην επαναστατημένη Ελλάδα, χωρίς δυστυχώς, να αξιωθεί να δει τον γενέθλιο τόπο ελεύθερο. Την απόφαση κάποιων νέων από την Αγιάσο και άλλα μέρη της Λέσβου να πάνε στον Μοριά για να πολεμήσουν για τη λευτεριά «στη χάρη του Ταξιάρχη...» δραματοποιεί και ο Τζάνος Ε. Στεφανέλλης στο αφήγημά του «Του Ταξιάρχη...».

Μία σημαντική προσωπικότητα του νησιού υπήρξε ασφαλώς ο μοναχός και λόγιος Βενιαμίν ο Λέσβιος. Στις τελευταίες μέρες του στο Ναύπλιο αναφέρεται η Αναστασία Αβούρη, συνδέοντάς τον με την Πανωραία Χατζηκώστα ή Ψωροκώσταινα, στο διήγημά της «Έθνος Πανταχικίνητον». Το ίδιο θέμα έχει και το διήγημα «Ο δεύτερος θάνατος του Βενιαμίν» του Ξενοφώντα Μαυραγάνη, ο οποίος επινοεί για τις ανάγκες της αφήγησης έναν μικρό λέσβιο μαθητή με το όνομα «του Στρατέλ'» που του συμπαραστέκεται ως τον θάνατό του.

Ο Στρατής Γιαννίκος, στο δικό του αφήγημα «Το γιλέκο και ο λαβύρινθος της Ιστορίας», εκκινώντας από ένα γιλέκο, οικογενειακό κειμήλιο διακοσίων χρόνων, ξεδιπλώνει τις σκέψεις του σχετικά με τη χρήση και τον ρόλο της Ιστορίας.

Τέλος, με έναν δικό του τρόπο είναι συγκινητικό το κείμενο της Μαρίας Αχ. Αναγνωστοπούλου «Θύμησες της οδού Μητρέλια», όχι τόσο για τις λογοτεχνικές  αρετές του, όσο γιατί μας αποδεικνύει πόσο κοντά μας είναι το '21, αφού μπορούμε ακόμη να το προσεγγίσουμε μέσω της προφορικής ιστορίας. Η συγγραφέας, που θα πρέπει να είναι μεγάλη στην ηλικία, ανασύρει μνήμες από τα νιάτα της, όταν το 1944 επισκεπτόταν τους θείους του αρραβωνιαστικού της. Ήταν τότε εκείνοι γύρω στα εβδομήντα πέντε χρόνια τους και διηγούνταν ιστορίες για το '21 που είχαν ακούσει από τους παππούδες τους, αυτόπτες μάρτυρες των τουρκικών διώξεων στο νησί τον καιρό της επανάστασης.

Το βιβλίο συμπληρώνεται με τη σχετική βιβλιογραφία και τα βιογραφικά των συγγραφέων. Η εικονογράφηση περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ζωγραφικά έργα από οίκους δημοπρασιών αλλά και εξώφυλλο από δίσκο βινυλίου, επετειακό σετ πλέι μομπίλ για τα διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση και - συγκινητικό! αφίσα με τον Αθανάσιο Διάκο που χάριζε πριν από πολλές δεκαετίες το απορρυπαντικό «Rol με 07».

Για άλλη μια φορά, ο Παναγιώτης Σκορδάς επίμονα και αθόρυβα εμψύχωσε και ενορχήστρωσε πνευματικούς ανθρώπους της Λέσβου, που ζουν είτε στο νησί είτε σε άλλα μέρη της Ελλάδας ή του εξωτερικού, ώστε να δημιουργήσουν όλοι μαζί ένα μέρος του παζλ που αποτυπώνει τη σημερινή εθνική μας ταυτότητα. Κάποιες περιστασιακές αδυναμίες της αφήγησης, όπως μικρές ιστορικές ανακρίβειες, όχι και τόσο φυσικοί διάλογοι ή μια κάπως άτεχνη σύνδεση της μυθοπλασίας με την ιστορική πραγματικότητα, εύκολα συγχωρούνται, αφού ο κύριος στόχος της συγγραφής επιτυγχάνεται στο έπακρο. Το βιβλίο, δηλαδή, αποτελεί μια κατάθεση της παρουσίας της Λέσβου στην Επανάσταση, αλλά και μια χαρτογράφηση της μνήμης του '21 και της εποχής του, όπως αυτή διαμορφώθηκε και εξακολουθεί να διαμορφώνεται σήμερα.

Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 2022