Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Πολλά εξακολουθούν να είναι τα προβλήματα σε θέματα που αφορούν την διαφθορά, την δικαιοσύνη, τα ΜΜΕ και τους Θεσμούς, παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη προσπαθούν να κάνουν μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις στο κράτος δικαίου και να ωραιοποιήσουν κατά το δυνατόν την εικόνα σε ότι αφορά τις δημοκρατικές αξίες.

H Κομισιόν δημοσίευσε την Τρίτη την 3η ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου. Η έκθεση, όπως αναφέρεται, εντάσσεται στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η οποία κατέδειξε περαιτέρω τη σημασία του σεβασμού των δημοκρατικών αξιών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου.

Η εν λόγω έκθεση περιλαμβάνει επισκόπηση των τάσεων στην ΕΕ στο σύνολό της, καθώς και 27 κεφάλαια ανά χώρα, τα οποία εξετάζουν τις εξελίξεις σε κάθε κράτος - μέλος από τον Ιούλιο του 2021.

Η φετινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιέχει για πρώτη φορά ειδικές συστάσεις που απευθύνονται σε κάθε κράτος μέλος, οι οποίες στοχεύουν να ενθαρρύνουν τα κράτη μέλη να προωθήσουν τρέχουσες ή σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις και να εντοπίσουν πού απαιτούνται βελτιώσεις.

Τομείς

Όπως και σε προηγούμενες εκδόσεις, η παρούσα έκθεση εξετάζει τις εξελίξεις σε τέσσερις βασικούς τομείς του κράτους δικαίου: τα συστήματα δικαιοσύνης, το πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, την πολυφωνία και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και άλλα θεσμικά ζητήματα που συνδέονται με τους ελέγχους και τις ισορροπίες.

Η έκθεση δείχνει ότι εξακολουθούν να πραγματοποιούνται μεταρρυθμίσεις στον τομέα του κράτους δικαίου σε πολλά κράτη μέλη για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που εντοπίστηκαν στις δύο προηγούμενες εκδόσεις. Ταυτόχρονα, εξακολουθούν να υπάρχουν συστημικές ανησυχίες σε ορισμένα κράτη μέλη.

Δικαιοσύνη

Οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης, αναφέρει η έκθεση της Κομισιόν, παρέμειναν ψηλά στην πολιτική ατζέντα κατά το τελευταίο έτος και ήδη πολλά κράτη μέλη έχουν δρομολογήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις, όπως τη σύνθεση και τις εξουσίες των δικαστικών συμβουλίων, τη βελτίωση των διαδικασιών διορισμού των δικαστών ή την ενίσχυση της αυτονομίας των εισαγγελικών αρχών.

Ωστόσο, όπως αναφέρεται, εξακολουθούν να υπάρχουν διαρθρωτικές ανησυχίες σε ορισμένα κράτη - μέλη όσον αφορά την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

Διαφθορά

Από τον Ιούλιο του 2021, πολλά κράτη μέλη έχουν θεσπίσει νέες στρατηγικές ή έχουν αναθεωρήσει υφιστάμενες στρατηγικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ή βρίσκονται στη διαδικασία της αναθεώρησής τους.

Αρκετά κράτη μέλη έχουν ευθυγραμμίσει τα υφιστάμενα πλαίσια με τα διεθνή πρότυπα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και το δίκαιο της ΕΕ.

Εξακολουθούν, όμως, να υπάρχουν και πολλά προβλήματα. Η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τους πολίτες της ΕΕ. Το ευρωβαρόμετρο του 2022 για τη διαφθορά δείχνει ότι το 68% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι έρευνες και οι διώξεις σε υποθέσεις διαφθοράς είναι χρονοβόρες και οι δικαστικές αποφάσεις εξακολουθούν να μην έχουν εκδοθεί, ιδίως σε υποθέσεις υψηλού επιπέδου.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι υπόκεινται σε υποχρεώσεις γνωστοποίησης περιουσιακών στοιχείων και συμφερόντων σε όλα τα κράτη μέλη, αλλά οι υποχρεώσεις αυτές ποικίλλουν ως προς το πεδίο εφαρμογής, τη διαφάνεια και την προσβασιμότητα των γνωστοποιούμενων πληροφοριών, καθώς και ως προς το επίπεδο και την αποτελεσματικότητα της επαλήθευσης και της επιβολής.

Ελευθερία πολυφωνία ΜΜΕ

Η έκθεση διαπιστώνει ότι αρκετά κράτη - μέλη έχουν εγκρίνει ή εντείνει ή εξετάζουν μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και των συνθηκών εργασίας των δημοσιογράφων.

Εντούτοις, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας στην κατανομή της κρατικής διαφήμισης, τη σύγκρουση συμφερόντων και τα εμπόδια που σχετίζονται με την πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα.

Θεσμικοί έλεγχοι

Τέλος, επισημαίνεται ότι τα κράτη - μέλη συνέχισαν να βελτιώνουν την ποιότητα των νομοθετικών διαδικασιών τους, τα συνταγματικά δικαστήρια εξακολουθούν να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στο σύστημα ελέγχων και ισορροπιών, συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας των μέτρων έκτακτης ανάγκης, καθώς και σε άλλους τομείς, όπως οι εκλογές.

Σε ορισμένα κράτη μέλη το καθεστώς των οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των διαμεσολαβητών και άλλων ανεξάρτητων αρχών ενισχύθηκε περαιτέρω.

Στην πλειονότητα των κρατών μελών, υπάρχει ευνοϊκό και υποστηρικτικό περιβάλλον για την κοινωνία των πολιτών.

Πάραυτα και εδώ υπάρχουν προβλήματα, καθώς  σε ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθεί να μην υπάρχει επίσημο πλαίσιο διαβούλευσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη, γεγονός που αποτελεί πηγή ανησυχίας, και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις, όπως ζητήματα χρηματοδότησης, αρνητικά αφηγήματα και περιορισμούς στον λειτουργικό τους χώρο.