Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Σημαντική και με αρκετά στοιχεία για την κατάσταση στην χώρα μας είναι η έκθεση του 2022 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  για το κράτος δικαίου 2022. Στο στόχαστρο της έκθεσης βρίσκονται η δικαιοσύνη, η διαφθορά, η πολυφωνία των ΜΜΕ, αλλά και όλες εκείνες οι ενέργειες που καταβάλλονται από τα κράτη μέλη προκειμένου να ισχύσει στην πράξη ένα σοβαρό κράτος - δικαίου.

Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά και αρκούντως περιγραφικά για κάθε κράτος μέλος. Ενδιαφέρον όπως θα δούμε και παρακάτω παρουσιάζουν τα στοιχεία που αναφέρονται για την χώρα μας.

Η τελευταία έκθεση του 2022 για το κράτος - δικαίου εξετάζει τις εξελίξεις που σχετίζονται με τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης στα κράτη μέλη, τα πλαίσια για την καταπολέμηση της διαφθοράς, την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, και τέλος θεσμικά θέματα που σχετίζονται με τα συστήματα ελέγχων και ισορροπιών, με έμφαση στους τομείς που έχουν καίρια σημασία για το κράτος δικαίου, όπως η ποιότητα και η συμμετοχικότητα της εθνικής νομοθετικής διαδικασίας, ο ρόλος των συνταγματικών δικαστηρίων και των ανεξάρτητων αρχών, όπως ο Διαμεσολαβητής, οι φορείς ισότητας και οι εθνικοί οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη διαφύλαξη του κράτους δικαίου.

Στην παρούσα έκθεση συνοψίζεται η χρήση βασικών εργαλείων από την Επιτροπή, όπως ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ο κανονισμός περί γενικού καθεστώτος αιρεσιμότητας (Κανονισμός ΕΕ / Ευρατόμ 2020/2092, της 16ης Δεκεμβρίου 2020, περί γενικού καθεστώτος αιρεσιμότητος για την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης) και ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης.

Η Επιτροπή κινεί διαδικασίες επί παραβάσει, όταν ζητήματα που αφορούν το κράτος - δικαίου συνιστούν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης. 

Στην Ελλάδα, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση, θεσπίστηκε η νέα νομοθεσία για τον Οργανισμό Δικαστηρίων και την κατάσταση των δικαστικών λειτουργών, με στόχο την αντιμετώπιση των προκλήσεων όσον αφορά στην αποδοτικότητα και την ποιότητα της δικαιοσύνης.

Σύμφωνα με την Κομισιόν, στη χώρα μας εξακολουθούν να εγείρονται ανησυχίες όσον αφορά στη διαδικασία διορισμού στις ανώτερες θέσεις δικαστών και εισαγγελέων, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης συμμετοχής δικαστών στη διαδικασία επιλογής.

Οι έρευνες του Ευρωβαρόμετρου του 2022 για τη διαφθορά  καταδεικνύουν ότι η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρή πηγή ανησυχίας για τους πολίτες της ΕΕ και τις επιχειρήσεις στην ΕΕ. Σχεδόν επτά στους δέκα Ευρωπαίους (68%) πιστεύουν ότι η διαφθορά αποτελεί διαδεδομένο φαινόμενο στη χώρα τους και περισσότεροι από τέσσερις στους δέκα Ευρωπαίους (41%) θεωρούν ότι το επίπεδο διαφθοράς έχει αυξηθεί στη χώρα τους.

Εντωμεταξύ, μόνο το 31% όσων απάντησαν θεωρεί ότι οι προσπάθειες της κυβέρνησης της χώρας τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς είναι αποτελεσματικές.

Επιπλέον, περισσότερες από έξι στις δέκα ευρωπαϊκές επιχειρήσεις (63%) θεωρούν ότι το πρόβλημα της διαφθοράς είναι διαδεδομένο στη χώρα τους και η πλειονότητα των επιχειρήσεων (51%) θεωρεί ότι είναι απίθανο να συλληφθούν ή να καταγγελθούν στις αστυνομικές ή εισαγγελικές αρχές διεφθαρμένα πρόσωπα ή επιχειρήσεις στη χώρα τους.

Στην Ελλάδα, ενώ υποβάλλονται δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης από μεγάλο αριθμό υπαλλήλων, μόνο ένα μικρό ποσοστό των δηλώσεων ελέγχονται ως προς την ακρίβειά τους.

Η χώρα μας πάντως, όπως αναφέρεται στην έκθεση, ενίσχυσε τον ορισμό της ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας και προχώρησε περιορισμένος αριθμός διώξεων που σχετίζονταν με τη διαφθορά, αν και δεν έχει ακόμη επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά τις τελεσίδικες αποφάσεις.

Η έκθεση αναφέρει επίσης, ότι το παρατηρητήριο για την πολυφωνία στα μέσα μαζικής επικοινωνίας εισήγαγε μια συνολική κατάταξη των κρατών μελών, τα οποία ομαδοποιούνται σε πέντε επίπεδα κινδύνου. Στο πλαίσιο αυτής της κατάταξης, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβενία θεωρούνται χώρες υψηλού κινδύνου.

Για την χώρα μας επίσης, επισημαίνεται ότι, ενώ τα δημόσια μέσα μαζικής επικοινωνίας ρυθμίζονται από ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο, εγείρονται ανησυχίες όσον αφορά στη δυνητική πολιτική επιρροή στον διορισμό των μελών των διοικητικών συμβουλίων.

Σε ότι αφορά τις επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, η έκθεση επισημαίνει ότι στην Ελλάδα αναφέρονται συχνά απειλές και σωματικές επιθέσεις, και η κυβέρνηση συνυπέγραψε πρόσφατα μνημόνιο συνεργασίας για την προστασία των δημοσιογράφων.

Τέλος, σχετικά με την ποιότητα και συμμετοχικότητα της νομοθετικής διαδικασίας, τονίζεται ότι στην χώρα μας οι δημόσιες διαβουλεύσεις σχετικά με τα νομοσχέδια συχνά διοργανώνονται πολύ αργά, με αποτέλεσμα η συμβολή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και του κοινού να μην έχει αντίκτυπο.