Του Φίλιππου Ζάχαρη (zachfil64@gmail.com)

Δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι σε ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο απειλούνται ή κινδυνεύουν λόγω της δουλειάς τους και αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό. Η οργάνωση Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) απεικόνισε για πρώτη φορά τις μεταναστευτικές κινήσεις των επαγγελματιών του Τύπου που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις χώρες καταγωγής τους για λόγους ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων των χωρών υποδοχής -κυρίως στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική- και των χωρών στις οποίες έχουν αναλάβει εργασία εξόριστοι δημοσιογράφοι. Ο χάρτης βασίζεται σε δεδομένα από τις ομάδες αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών του RSF και τα περιφερειακά γραφεία του RSF κατά τα τελευταία πέντε χρόνια.

Ο χάρτης επισημαίνει περιοχές όπου υπάρχουν ένοπλες συγκρούσεις, όπως η Ουκρανία, το Σουδάν ή η Συρία. Δείχνει επίσης, πού υπήρξαν πρόσφατα εντάσεις και πολιτικές αναταραχές που τροφοδότησαν τις διώξεις των κριτικών, ανεξάρτητων εργαζομένων στα ΜΜΕ.

Αρκετές εκατοντάδες δημοσιογράφοι έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία, φοβούμενοι φυλάκιση για τα ρεπορτάζ τους σχετικά με τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Ένας μεγάλος αριθμός έχει βρει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, όπως η Γεωργία ή οι χώρες της Βαλτικής, αλλά και στην Πολωνία, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Πολλοί προσπαθούν να κάνουν ρεπορτάζ από απόσταση. Ένα παράδειγμα είναι οι δημοσιογράφοι του διαδικτυακού ειδησεογραφικού ιστότοπου «Bumaga», οι οποίοι συνεχίζουν να κάνουν ρεπορτάζ για την περιοχή της Αγίας Πετρούπολης από επτά διαφορετικές χώρες.

Η κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021 και η στρατιωτική κατάληψη της εξουσίας στη Μιανμάρ τον Φεβρουάριο του 2021, ανάγκασαν εκατοντάδες εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης να φύγουν στο εξωτερικό. Τουλάχιστον 100 ακόμη δημοσιογράφοι εγκατέλειψαν το Χονγκ Κονγκ τα τελευταία τρία χρόνια, αφού ο λεγόμενος νόμος περί ασφάλειας ανάγκασε ανεξάρτητες εφημερίδες όπως η Apple Daily, να κλείσουν. Ο Τζίμι Λάι, ιδρυτής της εφημερίδας, είναι ένας από τους 13 εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης που βρίσκονται σήμερα στη φυλακή στο Χονγκ Κονγκ. Η κρατική εξουσία θέλει να στείλει ένα μήνυμα σε όλους τους ανεξάρτητους δημοσιογράφους με αυτή την ενέργεια. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν διαφύγει από τις διώξεις στη γειτονική Ταϊβάν, τη Βρετανία ή τη Βόρεια Αμερική.

Ορισμένοι εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης καταφέρνουν να φτάσουν σε χώρες των οποίων τη γλώσσα μιλούν ή στις οποίες έχουν ήδη συγγενείς - συχνά στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στον Καναδά. Για τους περισσότερους δημοσιογράφους που διαφεύγουν, ωστόσο, η εξορία είναι μια διαδικασία τουλάχιστον δύο σταδίων. Κάτω από οξεία απειλή, πολλοί καταφεύγουν πρώτα σε γειτονικές χώρες. Εκεί, ωστόσο, η μακροχρόνια παραμονή αποκλείεται λόγω της επικρατούσας πολιτικής ή οικονομικής κατάστασης. Δεκάδες Αφγανοί δημοσιογράφοι και οι οικογένειές τους έχουν καταφύγει στο γειτονικό Πακιστάν. Ωστόσο, η προσδοκώμενη ανάπαυλα στο Πακιστάν -που κατατάσσεται στην 150η θέση από τις 180 στην κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου- είναι βραχύβια. Οι Αφγανοί εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται γρήγορα στην παρανομία στο Πακιστάν, καθώς δεν μπορούν να λάβουν βίζα ή άδεια παραμονής και πρέπει να αντιμετωπίσουν μερικές φορές εξαιρετικά χρονοβόρες διαδικασίες στα προξενεία άλλων χωρών. Εφόσον δεν τους επιτρέπεται να συνεχίσουν την εργασία τους, δεν μπορούν να συντηρήσουν ούτε τις οικογένειές τους, γεγονός που επιδεινώνει την επισφαλή κατάστασή τους.

Παρόμοια ήταν η κατάσταση και για τους δεκάδες Σύρους εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης που μπόρεσαν να καταφύγουν στην Τουρκία (165η θέση στην κατάταξη της ελευθερίας του Τύπου) όταν η Άγκυρα άνοιξε τα σύνορα για ανθρωπιστικούς λόγους. Ωστόσο, συχνά κρατούνταν σε καταυλισμούς, υπό τον διαρκή φόβο της απέλασης στη Συρία. Εκεί, θα αντιμετώπιζαν την προοπτική να καταλήξουν στις φυλακές του Μπασάρ αλ Άσαντ ή ακόμη και να εκτελεστούν.

Καταφύγιο & κίνδυνος παράλληλα

Δεν είναι ασυνήθιστο μία και η αυτή χώρα να αποτελεί καταφύγιο για κάποιους, αλλά κίνδυνο για άλλους. Η Αίγυπτος, για παράδειγμα, βρίσκεται σήμερα στην 166η θέση της κατάταξης για την ελευθερία του Τύπου, με 20 δημοσιογράφους να έχουν φυλακιστεί αυθαίρετα. Την ίδια στιγμή, τουλάχιστον 40 Σουδανοί εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης έχουν βρει καταφύγιο στην Αίγυπτο από τον πόλεμο μεταξύ των δύο ένοπλων ομάδων που ξεκίνησε στα μέσα Απριλίου.

Μετά τη νοθευμένη επανεκλογή του προέδρου Αλεξάντερ Λουκασένκο στη Λευκορωσία τον Αύγουστο του 2020, αρκετοί εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης είχαν καταφύγει στην Ουκρανία. Δύο χρόνια αργότερα, η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία και η κατάσταση των εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης που είχαν καταφύγει στην υποτιθέμενα ασφαλή γειτονική χώρα επιδεινώθηκε και εκεί.

Ακόμη και στην εξορία, πολλοί δεν είναι ασφαλείς

Ακόμη και όσοι έχουν καταφέρει να βρεθούν στην εξορία δεν είναι ασφαλείς από απειλές και κινδύνους. Πολλοί εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης που έχουν καταφύγει από το Ιράν εργάζονται για εξέχοντα εξόριστα μέσα ενημέρωσης, για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στον απόηχο της καταστολής των διαδηλώσεων στο Ιράν μετά τον βίαιο θάνατο της Jina Mahsa Amini τον Σεπτέμβριο του 2022, δέχθηκαν και πάλι απειλές. Γι' αυτό έφτασε στο σημείο να αναγκαστεί ο τηλεοπτικός σταθμός Iran International να κλείσει προσωρινά το γραφείο του στο Λονδίνο.

Η φυγή στο εξωτερικό δεν είναι πάντα μόνο ατομική απόφαση. Επειδή η Νικαράγουα διολισθαίνει όλο και περισσότερο στον αυταρχισμό υπό την κυβέρνηση του Ντανιέλ Ορτέγκα, όλοι οι δημοσιογράφοι της ανεξάρτητης εφημερίδας La Prensa αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα μέσα σε λίγες εβδομάδες τον Ιούλιο του 2022. Οι περισσότεροι από αυτούς πήγαν στη γειτονική Κόστα Ρίκα, όπου υπάρχουν πλέον αρκετά μέσα ενημέρωσης στην εξορία. Η Ισπανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι κυρίως χώρες καταφυγής για εκατοντάδες εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης από τη Βενεζουέλα, την Κούβα και ορισμένες χώρες της Κεντρικής Αμερικής.

Η υποστήριξη των εξόριστων δημοσιογράφων αποτελεί προτεραιότητα των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα. Γι' αυτό το λόγο, από κοινού με το Ίδρυμα Schpflin και το Ίδρυμα Rudolf Augstein, δημιούργησαν τον Απρίλιο του 2022 το Ταμείο JX για να βοηθήσουν τους επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης να συνεχίσουν τη δουλειά τους αμέσως μετά τη φυγή τους από εμπόλεμες ζώνες και ζώνες κρίσης. Μέχρι τον Ιούνιο του 2023, το Ταμείο JX είχε υποστηρίξει 51 εκδοτικά γραφεία και συνολικά περίπου 1.400 δημοσιογράφους, για να συνεχίσουν το έργο τους- σε συνολικά 25 χώρες εξορίας.

Από τις αρχές του 2022, το RSF International έχει χορηγήσει οικονομικές ενισχύσεις σε 363 δημοσιογράφους από 42 χώρες. Το 70% αυτών έχει δοθεί σε επαγγελματίες του Τύπου που βρίσκονται στην εξορία. Η RSF έχει επίσης συντάξει περισσότερες από 400 επιστολές υποστήριξης για αιτήσεις χορήγησης βίζας ή ασύλου.