«Η τέχνη του να μιλάς στα παιδιά με έντιμο τρόπο»

Η διάσταση του έργου μιας συγγραφέα όπως η Άλκη Ζέη είναι προφανές πως δεν μπορεί να οριστεί ούτε να περιοριστεί σε λίγες αράδες ενός σημειώματος όπως του παρόντος. Με δεδομένη επομένως αυτή την παραδοχή θα επιχειρήσω μία αναφορά στο έργο της «μεγάλης» Ελληνίδας συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας παίρνοντας αφορμή από το βιβλίο - μελέτη που κατέθεσε στη βιβλιογραφία ένας ενήλικας. Ο Μιχάλης Αργυρίδης δάσκαλος και μελετητής της σύγχρονης παιδικής λογοτεχνίας. «Άλκη Ζέη Η τέχνη του να μιλάς στα παιδιά με έντιμο τρόπο» ονομάζει το έργο του που ολοκληρώνεται σε 119 σελίδες και από το 2012 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις « Μεταίχμιο».
Ο συγγραφέας πέτυχε μία πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη πάνω στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται την τέχνη του λόγου η Άλκη Ζέη. Χρησιμοποίησε μεγάλο αριθμό αποσπασμάτων από τα έργα της, εμβάθυνε στον τρόπο σκέψης της, στο πώς καταφέρνει να «μπει» στον κόσμο των παιδιών και να τους μιλήσει για θέματα που αφορούν στην κοινωνική, ιστορική αλλά και πολλές φορές πολιτική πραγματικότητα. Μέσα από τη μελέτη αυτή καταλήγει και υποστηρίζει πως η ευθυκρισία, η ειλικρίνεια, η ευαισθησία χαρακτηρίζουν το έργο της πολυαγαπημένης συγγραφέα των παιδιών, ένα έργο κατάλληλο στο νου και τη γλώσσα τους. Προσιτό και κατανοητό που λαμβάνει σοβαρά υπόψη του και κινείται στα πλαίσια των αρχών της παιδοψυχολογίας. Επομένως μπορούμε άφοβα να πούμε άκρως ελκυστικό και απολαυστικό.
Πέρα από τα προλογικά σημειώματα και το βιογραφικό του μελετητή, το έργο αναλύεται σε επτά ενότητες που αφορούν στο έργο της Άλκης Ζέη . Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνουν αναφορά στα: « Η παιδική οπτική των πραγμάτων, η γλώσσα των λογοτεχνικών ηρώων- παιδιών, Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών ηρώων, Το χιούμορ στα έργα της συγγραφέα, Οι χαρακτήρες των παιδιών-ηρώων, η βίωση της πραγματικότητας από τα παιδιά ήρωες και τέλος η διαχρονικότητα του έργου της Άλκης Ζέη».
Επιλέγω να μοιραστούμε τις πρώτες σειρές, που μιλάν για τη διαχρονικότητα έτσι όπως την ορίζει ο μελετητής: «Τα θέματα των κυριότερων έργων της Άλκης Ζέη έχουν να κάνουν με γεγονότα που δεν αφορούν άμεσα τα σημερινά παιδιά (δικτατορία Μεταξά, Κατοχή, Εμφύλιος). Κι όμως, οι σημερινοί αναγνώστες τα αγαπούν. Πώς εξηγείται αυτό; Η Άλκη Ζέη, αριστοτέχνης της αφήγησης, διαθέτει το σπάνιο χάρισμα να μεταφέρει τα σημερινά παιδιά-αναγνώστες σε συνθήκες όμοιες με εκείνες που περιγράφει στις σελίδες των βιβλίων της και να μετατρέπει τους ήρωες των έργων της, που η προέλευσή τους είναι ιστορική, από ξένους και απλησίαστους, που είναι οι ήρωες παλιών εποχών εξαιτίας της διαφοράς σε συνθήκες ζωής και στη νοοτροπία, σε ευκολοπλησίαστους και φιλικούς. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά-αναγνώστες της σημερινής εποχής ταυτίζονται τέλεια με τα παιδιά-ήρωες των βιβλίων της Η Άλκη Ζέη είναι μια άριστη μαστόρισσα της βιωματικής τέχνης του λόγου για παιδιά, η οποία με αριστοτεχνικό τρόπο και με χίλια δυο «λεπτά» νήματα του λόγου «υφαίνει» ιστορίες που είναι, θαρρώ, «αραχνόιστες γέφυρες» που «συνδέουν τις όχθες της πραγματικότητας πάνω από τον αφρισμένο χείμαρρο της παιδικής φαντασίας. Η λογοτεχνία για παιδιά «στην Άλκη Ζέη έχει βρει τον συγγραφέα της».
Ας θυμηθούμε τίτλους που μας χάρισε η πολυγραφότατη Άλκη Ζέη:
Ο θείος Πλάτων, Κοντά στις ράγες, Αρβυλάκια και γόβες, Μια Κυριακή του Απρίλη, Τα παπούτσια του Αννίβα, Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα (για ενηλίκους), Η μωβ ομπρέλα, Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων, Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της, Ψεύτης Παππούς, Το καπλάνι της βιτρίνας, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, Σπανιόλικα Παπούτσια, Γατοκουβέντες, Η δωδέκατη γιαγιά και άλλα.., Νεανική Φωνή, Άλλοι καιροί , άλλα παιδιά...(Μαζί με τη Ζωρζ Σαρή).
Όπως πολύ φυσικό είναι, το λογοτεχνικό έργο της Άλκης Ζέη διακτινίζεται και αναγνωρίζεται και πέραν των συνόρων της χώρας μας.
Αξίζει να δούμε τι λέει η συγγραφέας σε μια συνέντευξή της στην κυπριακή εφημερίδα «Φιλελεύθερος» στις 18/11/12.
«- Μπορούσατε να φανταστείτε μισόν αιώνα πριν, όταν γράφατε «Το καπλάνι της βιτρίνας» ότι θα λαμβάνατε τόσες διακρίσεις;
-Όχι μόνο αυτό, αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ ότι «Το καπλάνι της βιτρίνας» θα κυκλοφορούσε 50 χρόνια, θα είχε μεταφραστεί σε 33 γλώσσες και θα είχε πάρει βραβεία στο εξωτερικό.
-Τι σημαίνει για σας η αναγνώριση από το πανεπιστήμιο Κύπρου;
-Με την Κύπρο με συνδέουν πολύχρονοι και άρρηκτοι δεσμοί. Η αναγνώριση από την Κύπρο είχε γίνει πάρα πολύ νωρίς όταν ακόμα στην Ελλάδα τα βιβλία μου δεν έμπαιναν στα σχολεία. « Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» είχε μπει ως αναγνωστικό και αυτό κράτησε 30 τόσα χρόνια. Μετά το 1981 άρχισα στην Ελλάδα να πηγαίνω στα σχολεία. Φέτος μόνο ήλθα τρεις φορές στην Κύπρο. Πηγαίνω σε σχολεία και συζητώ με τα παιδιά».
Τα βιβλία της Άλκης Ζέη σήμερα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» και συμπεριλαμβάνονται αρκετοί από τους τίτλους στη βάση συγγραμμάτων Εύδοξος.
Στο βιογραφικό της Άλκης Ζέη στη «Βικιπαίδεια» διαβάζουμε τα παρακάτω:
Η Άλκη Ζέη είναι Ελληνίδα συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925, αλλά έζησε τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο. Ασχολήθηκε με το γράψιμο από μικρή. Όταν ήταν μαθήτρια γυμνασίου, άρχισε να γράφει έργα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους χαρακτήρες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε μετέπειτα ένας από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθεάτρου Αθηνών \"Μπάρμπα Μυτούσης\".
Από το 1954 έως το 1964 έζησε ως πολιτική πρόσφυγας στη Μόσχα. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα για να ξαναφύγει το 1967 πάλι, με τον ερχομό της Χούντας - αυτή τη φορά για το Παρίσι.
Στα ελληνικά γράμματα εμφανίστηκε το 1963 με το μυθιστόρημα Το καπλάνι της βιτρίνας, το οποίο αποτελεί σταθμό στην παιδική μας λογοτεχνία γιατί μυεί για πρώτη φορά τον ανήλικο αναγνώστη στον πολιτικό προβληματισμό. Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα που αφορά στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.
Το 1971 γράφει τον Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου, αυτή τη φορά για την Κατοχή και την απελευθέρωση. Το σημαντικό στα ιστορικά της μυθιστορήματα είναι ότι δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ιστορικών γεγονότων αλλά είναι ζυμωμένα με τα αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της.
Μαζί με τη Ζωρζ Σαρή, με την οποία γνωρίζονταν από τα σχολικά τους χρόνια, καθιέρωσε ένα νέο στυλ στο νεανικό μυθιστόρημα, τόσο από την άποψη του ζωντανού, αυτοβιογραφικού ύφους, όσο και της εισαγωγής του πολιτικού, κοινωνικού και ιστορικού στοιχείου στο είδος.
Μαριάνθη Βάμβουρα
vamvouramar@gmail.com


Ένα ημερολόγιο με ειδικό βάρος μεγάλο
Δεν μας ξάφνιασε, το περιμέναμε, πάντα περιμένουμε και παίρνουμε καλές ειδήσεις από Μυτιλήνη, Ελλάδα ολάκερη και παραέξω, για εκδηλώσεις, τιμητικές βραδιές και βραβεύσεις πολυποίκιλες των αγωνιστών στους προμαχώνες πολιτισμού και τέχνης που θα αφήσω τον φίλο μου, άξιο λαογράφο, θεατρικό συγγραφέα κι άλλα πολλά Πάνο Κοντέλλη να βάλει στο στόμα του ριμαδόρου στο ξεκίνημα της θεατρικής του ηθογραφίας ¨Παντρουλουγήματα¨, για να μας πει από πού κατάγονται.
Γεια τση χαρά σας χουριανοί τσ ούλα να ρχόντη πρίμα.
Κάντει λίγου υπουμουνή ν ακούστει μία ρίμα.
Στης Λέσβους μίαν άκρια από τσι πιο φτουχούλις
είν του χουριό Μισότουπους πούχει τσι χάρις ούλις
Τούτη τη φορά ήρθανε με τρίγωνα Πρωτοχρονιάτικα και μας λένε πως, «Η απελευθέρωση του νησιού μας ύστερα από 4,5 αιώνες Οθωμανικής κατοχής (1462) ήρθε στις 8 Νοεμβρίου 1912. Μέχρι όμως την τελική απελευθέρωση ένα μήνα αργότερα, μετά τη μάχη Κλαπάδου, πολλά επεισόδια και συγκρούσεις γίνονταν ανάμεσα σε Τούρκους κι Έλληνες αντάρτες κι η περίοδος αυτή παρέμεινε στην ιστορία της Λέσβου με την ονομασία ¨Φόβια¨. Οι χειρότερες εχθροπραξίες τότε γίνανε στο Μεσότοπο όπου έγινε κι η πιο αιματηρή σύγκρουση στην περιοχή Σταυρί με θύματα συγχωριανούς μας.
Ο Σύλλογος των Μεσοτοπιτών τιμώντας αυτήν την περίοδο, αφιερώνει το φετινό ημερολόγιο στα ιστορικά γεγονότα που λευτέρωσαν τη Λέσβο αλλά και αυτά που προξένησαν πολύ πόνο στο χωριό μας αποτίνοντας έτσι και φόρο τιμής στην επέτειο και στους αδικοχαμένους συγχωριανούς μας.». Αυτά μεταξύ άλλων διαβάζουμε στο ωραίο ημερολόγιο τους για το 2013.
Που επισφραγίζει θάλεγα τις πολυποίκιλες εκδηλώσεις που γίνανε πέρυσι για την εκατοστή επέτειο από την απελευθέρωση του βορειοανατολικού Αιγαίου και του νησιού μας, κι είναι ένα σημαντικής ιστορικής, καλλιτεχνικής και πολιτιστικής αξίας ημερολόγιο του πάντα δραστήριου και πρωτοποριακού Συλλόγου των Απανταχού Μεσοτοπιτών Λέσβου «Η Αναγέννηση». Και να, οι ευχές από το ΔΣ, ευπρόσδεκτες κι ανταποδιδόμενες, για ειρήνη, υγεία και δημιουργία.
Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε σε ιστορικά αναγνώσματα και μουσεία για μια γενική και πολύ κατατοπιστική εικόνα αφού συνοπτικά την σχηματίζει όποιος έχει την τύχη να συμβουλεύεται τούτο τον ημεροδείκτη κατά το αδυσώπητο διάβα του χρόνου.
Πολλές οι πληροφορίες, ιστορικά αδιάψευστες οι μαρτυρίες και στοιχεία καλοδουλεμένα και προσφερμένα στον αναγνώστη των λιγοστών σχολίων για κάθε περίοδο, που επαγωγικά δοσμένα, μας δημιουργούν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε εκεί δίπλα, σαν πρωτοστήθηκε η Ελληνική σημαία στο κάστρο της Μυτιλήνης.
Θαυμάσιες, σπάνιες οι φωτογραφίες και έκπληξη το απεικονιζόμενο επινίκιο γλέντι (στο μήνα Νοέμβρη) σε μια φωτογραφία που για πρώτη φορά βλέπει το φως της δημοσιότητας.
Αξίζει να πούμε τα καλά μας λόγια και επαίνους για τους δημιουργούς με πρώτο το χαλκέντερο Νεκτάριο Βακάλη (αλήθεια πότε κοιμάσαι φίλε μου;), τη Ραλού Καρτέρη, το ΔΣ και όλο το σφιχτοδεμένο Σύλλογο των Απανταχού Μεσοτοπιτών.
Καλά κι είναι τέτοιες αναλαμπές στο πολιτιστικό και κοινωνικό χάος που πασκίζουν οι πολιτικάντηδές να μας οδηγήσουν.
Είναι οι ¨αναπνιές¨ μας που λέμε στην Κρήτη.
Αναπνιές ζωής κι ελπίδας για ένα καλλίτερο αύριο.

Γιώργος Καμβυσέλλης
giorgiok1936@yahoo.gr